Cyberbezpiecznie z kinem

Czytając artykuł, dowiesz się:

• czym jest program Akademii Filmowej Multikina i Cinema3D realizowany w 44 kinach w Polsce,
• jakie filmy najlepiej wykorzystać w procesie edukacji cyfrowej na różnych etapach nauczania szkolnego,
• jakie umiejętności i informacje zdobywają uczestnicy zajęć z pakietu informatycznego Akademii Filmowej,
• jakie korzyści w pakiecie dostrzegają eksperci edukacji z filmem,
• jakie narzędzia warto wykorzystać w codziennej praktyce edukacyjnej,
• gdzie szukać inspiracji do tworzenia ciekawych lekcji na tematy cyberbezpieczeństwa dzieci i młodzieży.

Akademia Filmowa:
pakiet edukacji informatycznej

Akademia Filmowa, projekt edukacji filmowej współtworzony przez ekspertów FILMU W SZKOLE, realizowany będzie od października w kinach sieci Multikino i Cinema 3D. W przypadku zainteresowania udziałem w projekcie lub jakichkolwiek pytań czy sugestii z nim związanych zachęcamy do kontaktu z lokalnymi specjalistami ds. kluczowych klientów Multikina i Cinema3D (multikino.pl/szkoły/kontakt i cinema3d.pl w zakładce Dla szkół). Materiały edukacyjne Akademii Filmowej będą dostępne również w serwisie FILM W SZKOLE.

Filmy dostępne w kinach sieci Multikino i Cinema3D:

SZKOŁA PODSTAWOWA, KLASY 4-6
„Player One”
reż. Steven Spielberg, prod. USA 2018
rekomendacja wiekowa: 9+

SZKOŁA PODSTAWOWA, KLASY 7-8
„Nerve”
reż. Henry Joost / Ariel Schulman, prod. USA 2016
rekomendacja wiekowa: 14+

SZKOŁY PONADPODSTAWOWE
„Sala samobójców. Hejter”
reż. Jan Komasa, prod. Polska 2020
rekomendacja wiekowa: 16+

Dodatkowo polecamy:

„Offline”
reż. Florian Schnell, prod. Niemcy 2016
rekomendacja wiekowa: 12+

„Lo i stało się. Zaduma nad światem w sieci”
reż. Werner Herzog, prod. USA 2016
rekomendacja wiekowa: 16+

Celem pakietu edukacji informatycznej z filmem jest kształtowanie postawy:

• kreatywnego uczestnika kultury cyfrowej, posiadającego wiedzę o kierunkach rozwoju współczesnej technologii (a także o jej praktycznym zastosowaniu),
• świadomego użytkownika, potrafiącego w bezpieczny sposób poruszać się po wirtualnej przestrzeni oraz reagującego na przejawy internetowej przemocy lub przestępczości,
• odpowiedzialnego internauty, przestrzegającego wymogów netykiety oraz reguł pozytywnych interakcji z pozostałymi użytkownikami,
• krytycznego odbiorcy, identyfikującego przejawy manipulacji w przestrzeni cyfrowej (m.in. za sprawą „fake news”) oraz przeciwstawiającego się wykorzystaniu Internetu jako platformy propagującej agresję i przemoc.

Uczestnicząc w zajęciach z pakietu informatycznego, uczeń/uczennica nabywa:

• świadomość kulturotwórczej roli cyberprzestrzeni oraz jej oddziaływania na niemal wszystkie dziedziny naszego życia,
• wiedzę o przejawach bezpiecznej aktywności w przestrzeni cyfrowej (m.in. unikaniu szkodliwych treści podczas korzystania z wyszukiwarki, ochronie przed złośliwym oprogramowaniem, roztropnym korzystaniu z mediów społecznościowych, przeciwdziałaniu uzależnienia od Internetu oraz gier sieciowych),
• umiejętność oceny aktywności innych użytkowników pod kątem występowania zjawisk cyberprzemocy: stalkingu, bullyingu, hejtu, trollingu lub kradzieży tożsamości,
• inspirację do samodzielnego pogłębiania zagadnień z zakresu informatyki oraz humanistycznej refleksji nad cyberprzestrzenią.

Uczeń/uczennica dowiaduje się o:

• korzyściach i zagrożeniach płynących z funkcjonowania w sieci,  
• wymogach przestrzegania prawa i zasad bezpieczeństwa w sieci (troska o zachowanie prywatności informacji, ochrona danych, respektowanie reguł pozytywnej komunikacji między użytkownikami oraz metody oceny zagrożeń związanych z technologią), 
• sposobach przeciwdziałania internetowej przemocy,
• społecznych konsekwencjach wykorzystania Internetu jako platformy do manipulowania cudzymi poglądami, propagowania nienawiści oraz rozpowszechniania fake newsów.

O pakiecie

Witajcie w cyberświecie

Internet jest jednym z najbardziej spektakularnych wynalazków w historii ludzkości. Dokonany za naszego życia skok technologiczny okazał się tak doniosły w skutkach, że Luciano Floridi – włoski filozof zajmujący się etyką informacji – zaraz po trzech rewolucjach naukowych, ochrzczonych nazwiskami ich inicjatorów (Kopernika, Darwina oraz Freuda), wymienia czwartą: informatyczną. Cyfrowa sieć – rozrastając się w przeciągu trzech dekad od 2,5 miliona użytkowników w 1990 roku do 4,6 miliarda w roku 2020 –  sukcesywnie oplotła glob, wpływając na wszelkie możliwe przejawy życia. Jednocześnie technologie cyfrowe, realnie kształtujące rzeczywistość wokół nas, zmieniają również człowieka, zmuszając go do szybszego komunikowania, reagowania, przetwarzania niewyobrażalnej wcześniej masy danych, a także powierzenia swojego bezpieczeństwa w „ręce” zaawansowanych algorytmów.   

Parafrazując Wernera Herzoga – autora i narratora dokumentu „Lo i stało się. Zaduma nad światem w sieci”: wygląda na to, że w obecnych czasach nawet buddyjscy mnisi przedkładają twittowanie nad medytowanie.

Taki stan rodzi tyle samo możliwości, co zagrożeń – zwłaszcza dla dzieci i młodzieży, traktujących swoją obecność w wirtualnym świecie jako równorzędną z funkcjonowaniem w tym rzeczywistym. Jak więc rozmawiać z najmłodszymi o bezpieczeństwie w sieci? W jaki sposób przestrzegać młodych ludzi przed mechanizmami internetowej cyberprzestępczości? Gdzie przebiega granica pomiędzy angażującą rozrywką a wyniszczającym uzależnieniem? Do jakich realnych konsekwencji prowadzi agresja z przedrostkiem cyber-: stalking, bulling czy hejt?

Zespół Edukacji sieci kin Multikino i Cinema 3D wierzy, że przestrzenią, która szczególnie sprzyja odpowiedziom na te pytania, jest medium kina. „Cyberbezpiecznie z kinem” – pakiet opracowany na bazie wieloletniego doświadczenia w tworzeniu Akademii Filmowej, adresowany jest do nauczycieli (m.in. wychowawców, szkolnych pedagogów oraz prowadzących zajęcia w ramach konkretnych przedmiotów) pragnących kompleksowo omówić kwestie cyberbezpieczeństwa. W skład trójczłonowego pakietu wchodzą:

• lekcja wideo – kilkunastominutowe wprowadzenie, wyświetlane przed głównym seansem. Materiał omawia w przystępnym dla uczniów, popularnonaukowym sznycie kluczowe zagadnienia związane z rolą wirtualnej przestrzeni w życiu współczesnego człowieka.
• film pełnometrażowy – tytuł wybrany przez nauczyciela spośród listy trzech głównych pozycji oraz dwóch dodatkowych. Składają się na nią obrazy ważne i nagradzane, będące – jak „Player One” Spielberga czy „Sala samobójców. Hejter” Komasy – dziełami uznanych reżyserów kina polskiego i światowego. Dzięki temu spotkanie z kinem – poza celami edukacyjnymi przypisanymi do pakietu – przybiera formę dyskusyjnego klubu filmowego.
• scenariusze lekcji – materiały edukacyjne przygotowane m.in. przez filmoznawców, psychologów oraz pedagogów. Teksty, przeznaczone do realizacji przez nauczyciela po seansie, stanowią uzupełnienie podejmowanej tematyki lub poszerzają perspektywę uczniów o nowe kwestie.

Wszystkie produkcje dostosowane są pod kątem artystycznym i edukacyjnym do rekomendowanej grupy wiekowej. Taki podział umożliwia nie tylko nawiązanie z uczniami wspólnego języka, ale również podjęcie dokładnie tej problematyki, która na danym etapie dojrzewania jest dla młodego człowieka kluczowa.

Pierwsze kroki w sieci

Do cyfrowej przestrzeni docierają coraz młodsi. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2019 roku ponad 99% gospodarstw domowych było podłączonych do sieci. Nie dziwi więc fakt, iż granica samodzielnego kontaktu z Internetem – która w ocenie Państwowego Instytutu Badawczego NASK wynosi obecnie 6 lat i 7 miesięcy – ulega stałemu obniżeniu. Tym samym wiedza, która kilkanaście lat temu wydawała się przeznaczona dla pasjonatów informatyki lub starszych użytkowników sieci, obecnie powinna stać się dla uczniów edukacji wczesnoszkolnej drugim elementarzem. Taką funkcję z powodzeniem pełni animacja „Ralph Demolka w Internecie”. Produkcja, rekomendowana od 7 roku życia przybliża młodym widzom nie tylko istotę funkcjonowania cyfrowej przestrzeni (np. w kontekście działalności wyszukiwarek lub przesyłu danych w sieciach komputerowych), ale również – z właściwym dla studia The Walt Disney Company moralizatorskim zacięciem – pozwala odpowiedzieć na szereg wyzwań związanych z bezpieczeństwem w sieci: unikaniu wirusów, rozpoznawaniu oznaczeń o niedozwolonej treści czy limitowaniu zaufania wobec nieznanych użytkowników. Film nie jest już niestety dostępny w polskiej dystrybucji kinowej, ale stanowi ważne ogniwo, od którego można rozpocząć edukację z filmem w obszarze cyberzagrożeń i z pewnością zasługuje na uwagę pedagogów.

Należy podkreślić, że poznawanie praw rządzących przestrzenią cyfrową jest nieustającym procesem, niezależnym od wieku oraz stopnia doświadczenia. Stąd tak istotna dla edukacji informatycznej młodego człowieka staje się kwestia promowania odpowiedzialnych postaw, umożliwiających korzystanie z Internetu w sposób bezpieczny dla użytkownika oraz – co jest równie istotne – otoczenia. Sojusznikiem w tej kwestii staje się medium kina, sukcesywnie kreślące pod płaszczykiem przystępnych fabuł obraz negatywnych poczynań w sieci. W przypadku „Nerve” – emocjonującego dreszczowca dla młodzieży – krytyce poddawana jest moda na internetowe „wyzwania” (niejednokrotnie kończące się dla ich uczestników tragicznie). Z kolei seans „Player One” zachęca widzów do refleksji odnośnie przekazywania danych w ręce wielkich korporacji, ukrywających się pod przyjaznymi logotypami aplikacji oraz portali społecznościowych. Analogiczny wątek – choć przeniesiony na polski grunt – odkryjemy w „Sali samobójców. Hejter”, gdzie sięganie po Internet jako narzędzie manipulacji oraz dezinformacji stało się kluczowym narzędziem działania korporacji zatrudniającej głównego bohatera.

W kręgu cyfrowych światów

Internet stanowi tylko jeden z przejawów wirtualności. Innym segmentem, uzyskującym coraz większy wpływ na nasze życie, jest przemysł gier video. Chociaż na przełomie lat 70. i 80. – czasie, gdy odbiorcy zagrywali się w tytuły pokroju „Space Invaders” i „Pac-Man” – niewiele wskazywało, że elektroniczna rozrywka wywalczy sobie tak ważną pozycję, cztery dekady później nie ma co do tego wątpliwości. Zaopatrzone w zaawansowaną grafikę (także o fotorealistycznym charakterze), ambicję opowiadania angażujących historii (niejednokrotnie czyniące z nich pełnoprawne teksty kultury), wielomilionowe budżety (zawstydzające nawet hollywoodzkie produkcje), a co najważniejsze – społeczność milionów użytkowników, gry video stały się nierozerwalnym elementem codzienności wielu młodych ludzi.

Niestety – jak każde wpływające na wyobraźnię medium potrafią przyciągać do ekranu telewizora, monitora lub smartfonu na długie godziny, niosąc za sobą zagrożenia wynikające z uzależnień: nadpobudliwość lub agresję, zaburzenia koncentracji, pogorszenie stanu zdrowia oraz zaniedbywanie życia towarzyskiego, szkolnego i rodzinnego. Co więcej – ucieczka w wirtualne światy posiada swoje konsekwencje społeczne. Skutkują m.in. problemami w nawiązaniu znajomości w realnym świecie. Cenne pośrednictwo w uświadamianiu tego ryzyka oferuje kinematografia, łącząc – tak jak w przypadku „Player One” oraz „Ralpha Demolki w Internecie” – moralizatorskie przesłanie z umiejętnością oddawania realiów gier sieciowych (tzw. MMORPG oraz MOBA). Przedstawiony w filmie Spielberga świat przyszłości wcale nie wydaje się tak odległy, gdy uświadomimy sobie, jak wiele z zasygnalizowanych zagrożeń (objawiających się sugestywnym obrazem dziesiątków ludzi, zastygłych na ulicy z okularami do oglądania wirtualnej rzeczywistości) odnosi się do naszego własnego życia. W podobny sposób medium gry wykorzystuje Jan Komasa, ukazując toksyczne nastawienie głównego bohatera za pośrednictwem działań swojego sieciowego awatara (cyfrowej postaci reprezentującej gracza). Powszechnie zrozumiała poetyka filmu oraz zestawy eksperckich scenariuszy lekcji pozwalają przeprowadzić klasową dyskusję o wielu czynnikach, z których sami gracze mogą nie zdawać sobie sprawy: Czym jest awatar i dlaczego tak chętnie się z nim utożsamiamy? Jakie mechanizmy rozgrywki budują łączność gracza z grą? Dlaczego powinniśmy przestrzegać ograniczeń wiekowych? I wreszcie – jak grać w wirtualu, aby nie przegrać w realu?   

Samotność w sieci

„Mam profil w mediach społecznościowych, więc jestem” – to zdanie, będące trawestacją kartezjańskiego „cogito ergo sum”, trafnie oddaje istotę naszego stosunku do Internetu. Dotyczy to zwłaszcza nastolatków. Zanurzeni w cyfrowej przestrzeni – pośród lajków, udostępnień czy InstaStories – traktują ją jako odbicie i rozwinięcie swojego życia. Sieć, która – jak sama nazwa wskazuje – splata ich w rozmaitych interakcjach i zależnościach, niejednokrotnie nadaje powstającym relacjom toksyczny charakter, ściśle powiązany z przejawami cyberprzemocy: kradzieży tożsamości („Offline”), bullyingu („Nerve”), stalkingu („Player One”), hejtu (tytułowy „Hejter”), a nawet – często lekceważonego – trollingu („Ralph Demolka w Internecie”). Chociaż mechanizmy nękania wywodzą się z praktyki życia codziennego, pozornie anonimowa i pośrednicząca przestrzeń Internetu dodaje sprawcom bezkarności, czyniąc położenie ofiar jeszcze trudniejszym.

Omówione w pakiecie filmowe reprezentacje cyberprzemocy pomagają nie tylko zdefiniować oblicza internetowej agresji, ale również rozpoznać te postawy, które mogą sprzyjać potencjalnym sprawcom. Należą do nich m.in. pogoń za popularnością w mediach społecznościowych („Ralph Demolka w Internecie”), potrzeba adrenaliny i realizacji niebezpiecznych wyzwań („Nerve”), niezabezpieczanie wrażliwych danych („Player One”, „Offline”) oraz rekompensowanie życiowych problemów w sieci („Hejter”). Ten ostatni przykład jest tym bardziej istotny, że w sugestywny sposób ukazuje jeszcze jeden kierunek rozwoju cyberprzemocy: od ofiary do agresora.

Naturalnie pojedynczy seans filmowy nie zastąpi regularnej pracy z pedagogiem oraz codziennego wsparcia ze strony dorosłych. Niemniej zawarte w wyżej wymienionych fabułach wątki posiadają w sobie moc uświadamiania problemów (wiele ofiar cyberprzemocy nawet nie zdaje sobie z nich sprawy!), rozpoznawania ich charakteru, zachęcania do przeciwdziałania, a także – szukania oparcia na gruncie rozmowy lub konsultacji z odpowiednimi osobami. W tym sensie jako autorzy pakietu poświęconego edukacji informatycznej naprawdę wierzymy, że nawet pojedyncze spotkanie z filmem, wsparte eksperckim scenariuszem lekcji, potrafi zmieniać świat. Także ten cyfrowy.  

Marcin Pigulak

Pakiet edukacji informatycznej „Cyberbezpiecznie z kinem” dostępny będzie w kinach Multikino i Cinema3D od 17 listopada 2020 r. w ramach pokazów w systemie JEDNA KLASA = JEDNA SALA.

Prezentowana propozycja jest jednym z 8 pakietów tematycznych Akademii Filmowej Multikina i Cinema3D. Zachęcamy do zapoznania się z pakietami poświęconymi wychowaniu do wartości oraz tematyce psychologicznej, historyczno-patriotycznej, ekologicznej i polonistycznej. Wkrótce zaprezentujemy pozostałe dwa pakiety:

• zdrowotny,
• ekonomiczny.