Ku wzajemnemu zrozumieniu. Filmowe opowieści z morałem

Czytając artykuł, dowiesz się:

• czym jest program Akademii Filmowej Multikina i Cinema3D realizowany w 44 kinach w Polsce,
• jakie filmy najlepiej wykorzystać w procesie wychowania do wartości na różnych etapach nauczania szkolnego,
• jakie umiejętności i informacje zdobywają uczestnicy zajęć z pakietu wychowania do wartości Akademii Filmowej,
• jakie korzyści w pakiecie dostrzegają eksperci edukacji z filmem,
• jakie narzędzia warto wykorzystać w codziennej praktyce edukacyjnej,
• gdzie szukać inspiracji do tworzenia ciekawych i rozwijających godzin wychowawczych oraz innych lekcji (języka polskiego, etyki, religii) poświęconych wartościom.

Akademia Filmowa:
pakiet wychowania do wartości z filmem

Akademia Filmowa, projekt edukacji filmowej współtworzony przez ekspertów serwisu FILM W SZKOLE, realizowany będzie od października w kinach sieci Multikino i Cinema 3D. W przypadku zainteresowania udziałem w projekcie lub jakichkolwiek pytań czy sugestii z nim związanych zachęcamy do kontaktu z lokalnymi specjalistami ds. kluczowych klientów Multikina i Cinema3D (multikino.pl/szkoły/kontakt i cinema3d.pl w zakładce Dla Szkół). Materiały edukacyjne Akademii Filmowej będą dostępne również w serwisie FILM W SZKOLE.

Filmy dostępne w kinach sieci Multikino i Cinema3D:

PRZEDSZKOLA
„Paddington 2”
reż. Paul King, prod. Francja, Wielka Brytania 2017
rekomendacja wiekowa: 7+

SZKOŁA PODSTAWOWA, KLASY 1-3
„Mały Książę”
reż. Mark Osborne, prod. Francja 2015
rekomendacja wiekowa: 9+

SZKOŁA PODSTAWOWA, KLASY 4-6
„Cudowny chłopak”
reż. Stephen Chbosky, prod. Hongkong, USA 2017
rekomendacja wiekowa: 7+
(film doskonale sprawdzi się w każdej grupie wiekowej!)

SZKOŁA PODSTAWOWA, KLASY 7-8
„Żałuję!”
reż. Dave Schram, prod. Holandia 2013
rekomendacja wiekowa: 12+

SZKOŁY PONADPODSTAWOWE
„Green Book”
reż. Peter Farrelly, prod. USA 2018
rekomendacja wiekowa: 15+

Dodatkowo polecamy:

„Szybcy i śnieżni”
reż. Benoit Godbout, prod. Kanada 2018
rekomendacja wiekowa: 7+

„Na linii wzroku”
reż. Joachim Dollhopf, Evi Goldbrunner, prod. Niemcy 2016
rekomendacja wiekowa: 9+

„Miłość pisana Braillem”
reż. Michel Boujenach, prod. Belgia, Francja 2016
rekomendacja wiekowa: 9+

„Nowy”
reż. Rudi Rosenberg, prod. Francja 2015, prod. Francja 2015
rekomendacja wiekowa: 12+

Uczestnicząc w zajęciach wychowania do wartości z filmem, uczeń/uczennica dowiaduje się o:

• znaczeniu wartości otwartości, solidarności, odpowiedzialności, szacunku dla innych i poczucia własnej wartości w budowaniu relacji z innymi oraz w kształtowaniu wspólnoty,
• szkodliwości stereotypów i uprzedzeń wobec innych osób,
• zjawisku wykluczenia rówieśniczego i jego konsekwencjach,
• historycznych przykładach wykluczeń, dyskryminacji, segregacji rasowej,
• prawach dziecka i człowieka,
• zasadach fair play,
• wybranych założeniach filozofii dialogu.

Uczeń/uczennica zdobywa i rozwija:

• poczucie własnej wartości oraz wartości innych osób,
• świadomość własnych wad i zalet,
• umiejętność rozpoznawania i wartościowania postaw służących budowaniu wspólnot (np. odpowiedzialność, szlachetność, praca, odwaga, otwartość, solidarność),
• umiejętność rozpoznania i wartościowania szkodliwych poglądów i krzywdzących postaw (np. rasizm, ksenofobia),
• umiejętność oceniania postępowania swojego i innych osób w odniesieniu do wartości takich jak: sprawiedliwość, odpowiedzialność, przyjaźń, życzliwość, uczciwość,
• umiejętność wskazywania wartości w utworze i określania wartości ważnych dla bohatera,
• umiejętność wyrażania własnego zdania o postaciach i zdarzeniach z tekstów kultury,
• motywację do kształtowania własnej postawy empatii, otwartości na współpracę, odpowiedzialności, szacunku dla innych.

O pakiecie

Kształtować kolejne pokolenia – to misja piękna, nobilitująca, ale i piekielnie trudna. Wymagająca ciągłego namysłu nad sobą, charyzmy, cierpliwości, kreatywności, jak również sprawdzonych narzędzi umożliwiających dotarcie do wrażliwości i wyobraźni uczniów. Jednym ze sposobów – niezwykle sprawczym, choć nie zawsze właściwie docenianym – jest kino. To z jego pomocą mamy szansę inspirować uczniów zarówno do świadomej i konsekwentnej pracy nad sobą, jak i spontanicznej korekty postaw.

Wychowanie do wartości – czy można wyobrazić sobie ważniejsze zadanie edukacji? To pytanie pociąga za sobą kolejne: czy można wyobrazić sobie wyzwanie trudniejsze? Jakimi środkami posłużyć się, by przekazać uczniom tę wielką naukę? Jak zachęcać do pielęgnowania wartości, mając na uwadze indywidualizm uczniów i ich prawo do autonomicznego kształtowania własnego światopoglądu? Jak uczynić wartości atrakcyjnymi dla młodych ludzi, podczas gdy niejednokrotnie spotykamy się z – naturalną przecież dla okresu dorastania – postawą buntu? Choć mamy świadomość konieczności zadawania sobie tych pytań ciągle na nowo, z całą odpowiedzialnością niezmiennie polecamy film jako jedno ze skutecznych narzędzi zachęcania uczniów do refleksji i weryfikacji własnych postaw.

Każdy spośród 8 pakietów edukacji z filmem, proponowanych w ramach Akademii Filmowej, zachęca do refleksji o charakterze aksjologicznym. Fabuły skrupulatnie wyselekcjonowanych propozycji repertuarowych zakorzenione są w świecie wartości. Zachęcają uczniów do odkrywania współczesnych wymiarów patriotyzmu, przedsiębiorczości, dbałości o bezpieczeństwo i zdrowie, szacunku dla przyrody. Pakiet wychowania do wartości powstał z potrzeby pielęgnowania postawy stanowiącej szczególnie ważne wyzwanie dla kultury, której istotnym źródłem tożsamości jest przesłanie o wzajemnym szacunku. Paradoksalnie, otwartość, szukanie porozumienia i budowanie atmosfery akceptacji wydają się w burzliwej współczesności nadal zjawiskami deficytowymi. Czy to nie zbyt idealistyczne, by zakładać, że film może przyczynić się do zmiany?

Identyfikacja z bohaterem jako lekcja empatii

„Siła terapeutycznego oddziaływania filmu jest ogromna, bo wdziera się w Ja widza wszystkimi kanałami percepcji – dużym sugestywnym obrazem, ruchem, dźwiękiem. Pomaga zrozumieć motywację bohatera, uruchomić empatię i przenieść do układania własnych relacji. Wszystko to mieści się także w warsztacie pracy psychoterapeuty” – zauważa psychoterapeutka Bożena Boruta-Gojny we wstępie do opracowania „Film w Terapii i rozwoju. Na tropach psychologii w filmie” (red. Agnieszka Skorupa, Michał Brol, Patrycja Paczyńska-Jasińska, Warszawa 2018, s. 15).

Warto docenić ten niezwykły potencjał X Muzy. Oddając się w jej władanie, wykraczamy poza własne doświadczenie i poszerzamy zakres przeżytych sytuacji. Utożsamiamy się z bohaterami, by z ich rozterkami i wyborami zostać także po projekcji – i tym samym rozwijamy swoją empatię o nowe obszary. Albo też razem z filmowymi postaciami szukamy rozwiązań problemów, które są nam znajome, a z którymi dotychczas mierzyliśmy się w osamotnieniu. Budujemy wspólne doświadczenie odbiorcze, razem przeżywając nowe sytuacje. Dla uczniów i ich wychowawców może to stanowić nie tylko punkt wyjścia do rozmowy, ale wręcz podstawę porozumienia.

Edukacja z filmem nie kończy się jednak na seansie. Na nasz sprawdzony sposób składają się trzy elementy:

• wybitne kino: bogaty repertuar, wyselekcjonowany z myślą o konkretnych grupach wiekowych;
• atrakcyjny kilkunastominutowy film edukacyjny, czyli wyświetlane przed głównym seansem wprowadzenie w temat wartości społecznych, promujące postawę otwartości wobec drugiego człowieka i  zachęcające do refleksji na temat własnych postaw względem innych członków społeczności;
• opracowane przez specjalistów (wychowawców, psychologów, pedagogów, filmoznawców) scenariusze lekcji wspomagające nauczyciela w omawianiu z klasą filmowego przesłania oraz poszerzające zakres informacji zdobytych przez uczniów za sprawą seansu.

Przeciw wykluczeniu

Jaki jest największy problem wychowawczy w szkołach? Co stanowi nieustanne wyzwanie dla pedagogów i dotkliwe doświadczenie dla wielu uczniów bez względu na etap edukacji? W naszych rozmowach z nauczycielami pada jednoznaczna i zgodna odpowiedź: wykluczenie rówieśnicze. Chcielibyśmy wyjść temu problemowi naprzeciw, dlatego zagadnienie alienacji i stygmatyzacji było jednym z ważnych tematów decydujących o wyborze repertuaru.

„Będziemy ciągle spotykać nowego Innego” – głosił Ryszard Kapuściński podczas wykładu z okazji wręczenia mu tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, zachęcając do doskonalenia postawy otwartości. I rzeczywiście, Inny ma wiele oblicz. Także w naszym repertuarze. To członek mniejszości etnicznych („Green Book”, „Nowy” –materiały edukacyjne wkrótce na filmwszkole.pl) czy seksualnych („Green Book”). Chłopiec, który urodził się ze zniekształconą twarzą, właśnie dołączający do szkolnej grupy rówieśniczej („Cudowny chłopak”). Ojciec z niskorosłością, którego odnajduje wychowujący się w domu dziecka Michi („Na linii wzroku” – materiały edukacyjne wkrótce na filmwszkole.pl). Nastolatek z nadwagą, marginalizowany w klasie („Żałuję!”). Przeciwnik w zawodach sportowych („Szybcy i śnieżni” – materiały edukacyjne wkrótce na filmwszkole.pl).

Wzruszające i pouczające filmy z pakietu, z „Małym Księciem” na czele, przypominają jednak, że „najważniejsze jest niewidoczne dla oczu”. To przesłanie przysłuży się nie tylko budowaniu zgodnej klasowej wspólnoty, ale wesprze uczniów we współtworzeniu każdej społeczności, w jakiej się znajdą. A że szacunek dla innych osób i odpowiedzialność społeczna wiążą się z dojrzałym przekonaniem o własnej wartości (zagrożonym u doświadczającego wykluczenia, ale też wątpliwym u sprawcy przemocy), proponowane w scenariuszach zajęć profilaktyczne aktywności sprzyjają samopoznaniu i ugruntowaniu samoakceptacji.

Przez oczy i uszy – do serca

Prezentowany repertuar to efekt wieloletnich poszukiwań filmów wybitnych – pomocnych dla nauczyciela i atrakcyjnych dla ucznia, mocno oddziałujących – bez względu na wiek widza.

Zacznijmy od perełki wśród perełek. Ewenementem nawet na tle tak znakomitych filmów jest „Cudowny chłopak”. To reprezentant najwyższej próby kina familijnego. I to familijnego nie tylko z nazwy – każde pokolenie widzów znajdzie bowiem własnego reprezentanta wśród bohaterów tego niemającego sobie równych filmu. Właśnie dlatego seans sprawdzi się na wszystkich etapach edukacji – od nauczania wczesnoszkolnego po klasę maturalną. Poruszająca, mądra i pełna humoru historia chłopca, poszukującego akceptacji w uprzedzonej względem niego szkolnej społeczności, celuje w najdelikatniejsze rejony wrażliwości widzów. I nie chybia. W czasie seansu łzę otrzeć będą musieli nawet klasowi twardziele.

Dawka humoru, przygód i wzruszenia czeka także młodych widzów „Paddingtona 2”. Czy tego nietypowego futrzastego przybysza z Peru trzeba komukolwiek przedstawiać?  Pocieszny niedźwiadek to już legenda i – zarówno w filmowej, jak i książkowej wersji – ma spore wychowawcze zasługi dla kilku generacji! Skoro tak – jak to możliwe, że w fabule najnowszej produkcji trafia za kraty więzienia? Czy i tam zdoła wprowadzić pozytywne zmiany?

„Mały Książę” to kolejna literacka sława, która odmieniła los niejednej osoby. Zdania padające w przypowieści dla wielu stały się życiowymi dewizami. Wzbogacenie adaptacji o wątek dziewczynki, na której ciążą wielkie oczekiwania zapracowanej mamy, pomoże dzieciom jeszcze bardziej wczuć się w fabułę i wsłuchać się w jej przesłanie.

„Na linii wzroku” (materiały edukacyjne już wkrótce na filmwszkole.pl) to historia Michiego, który żyje w domu dziecka i niespodziewanie odnajduje swojego ojca. Ma jednak problem z zaakceptowaniem jego wyglądu. Film podejmuje więc tematy niełatwe, a co więcej – nie ucieka się do prostych rozwiązań. Przeciwnie, dąży do konfrontacji bohaterów (a zarazem widzów) z ich uprzedzeniami, lękami, potrzebami. Mimo to nie traci na lekkości i humorze. Nic dziwnego, że został dostrzeżony i wyróżniony na niejednym festiwalu filmów młodzieżowych.

Z poważniejszym nastrojem filmu „Żałuję!” zmierzą się widzowie z najstarszych klas szkoły podstawowej i ze szkół ponadpodstawowych. Trudno byłoby wskazać drugą produkcję o takiej mocy oddziaływania na nastolatków i opowiedzianą z podobną wrażliwością. We wstrząsającej historii klasowego outsidera tkwi wielka moc terapeutyczna – niewykluczone, że w każdej klasie znajdzie się ktoś, dla kogo filmowe wątki okażą się dojmująco znajome.

„Green Book” jest zdobywcą Oscara dla najlepszego filmu, najlepszego aktora drugoplanowego i za najlepszy scenariusz. Czasem werdykt wręczającej laury Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej budzi wątpliwości, ale nie w tym przypadku. Porywająca i pełna energii fabuła oferuje widzom cały wachlarz emocji. Niemal nieprawdopodobna przyjaźń między ludźmi z zupełnie różnych światów, rozwijająca się na tle konfliktów rasowych w Ameryce lat 60., rozrzewnia tym bardziej, że… wydarzyła się naprawdę.

Czy tak wciągające historie i ciekawe grono inspirujących bohaterów może zostać bez wpływu na uczniów, chłonących konstruktywną naukę wraz z wyśmienitą rozrywką?

Wartości w tekstach kultury

Pakiet wychowania do wartości polecamy wychowawcom, pedagogom, psychologom i nauczycielom etyki. Jesteśmy przekonani, że seanse doskonale sprawdzą się również jako uzupełnienie lekcji języka polskiego. Nie tylko dlatego, że wśród propozycji repertuarowych znajdują się adaptacje prozy („Mały Książę” czy „Paddington 2”). Interpretacja tekstów kultury na każdym etapie nauczania nastawiona jest na wartości. Docelowo, cytując podstawę programową, uczeń „wykorzystuje w interpretacji utworów literackich odwołania do wartości uniwersalnych”, „wskazuje wartości w utworze oraz określa wartości ważne dla bohatera”. Spotkanie z filmem może być pod tym względem rozwijającym doświadczeniem odbiorczym, które przysłuży się również spotkaniom z literaturą. Wszystko zależy od tego, dokąd rozmowy na temat filmu i kreatywność nauczyciela poprowadzą klasę. Proponowane przez nas w scenariuszach zajęć rozwiązania mogą być przecież trzecim (po projekcji filmu edukacyjnego i kinowym seansie), ale nie ostatnim, etapem wielkiej inspirującej przygody.

Seanse z pakietu wychowania do wartości z filmem dostępne będą w kinach Multikino i Cinema3D od 1 października. Prezentowana propozycja jest jednym z 8 pakietów tematycznych Akademii Filmowej Multikina i Cinema3D. Zachęcamy do zapoznania się z pakietami poświęconymi tematyce psychologicznej, historyczno-patriotycznej oraz ekologicznej. Wkrótce zaprezentujemy pozostałe:

• polonistyczny,
• zdrowotny,
• ekonomiczny,
• informatyczny.

Agnieszka Powierska