Widz na kozetce. Filmoterapia wobec kryzysów społecznych, rodzinnych i wewnętrznych

Czytając artykuł, dowiesz się:

• czym jest program Akademii Filmowej Multikina i Cinema3D realizowany w 44 kinach w Polsce,
• jakie filmy najlepiej wykorzystać w procesie edukacji psychologicznej na różnych etapach nauczania szkolnego,
• jakie umiejętności i informacje zdobywają uczestnicy zajęć z pakietu psychologicznego Akademii Filmowej,
• jakie korzyści w pakiecie dostrzegają eksperci edukacji z filmem,
• jakie narzędzia warto wykorzystać w codziennej praktyce edukacyjnej,
• gdzie szukać inspiracji do tworzenia ciekawych lekcji na tematy psychologiczne.

Akademia Filmowa:
pakiet edukacji psychologicznej z filmem

Akademia Filmowa, projekt edukacji filmowej współtworzony przez ekspertów FILMU W SZKOLE, realizowany będzie od października w kinach sieci Multikino i Cinema3D. W przypadku zainteresowania udziałem w projekcie lub jakichkolwiek pytań czy sugestii z nim związanych zachęcamy do kontaktu z lokalnymi specjalistami ds. kluczowych klientów Multikina i Cinema3D (multikino.pl/szkoly/kontakt i cinema3d.pl w zakładce Dla Szkół).

Materiały edukacyjne Akademii Filmowej będą dostępne również w serwisie FILM W SZKOLE.

Filmy dostępne w kinach sieci Multikino i Cinema3D:

SZKOŁA PODSTAWOWA, KLASY 1-3
„Munio: Strażnik Księżyca”
reż. Alexandre Heboyan, Benoît Philippon, prod. Francja 2014
rekomendacja wiekowa: 6+

SZKOŁA PODSTAWOWA, KLASY 4-6
„Supa Modo”
reż. Likarion Wainaina, prod. Niemcy, Kenia 2018
rekomendacja wiekowa: 9+

SZKOŁA PODSTAWOWA, KLASY 7-8
„Siedem minut po północy”
reż. J.A. Bayona, prod. Hiszpania, USA, Wielka Brytania 2016
rekomendacja wiekowa: 12+

SZKOŁA PONADPODSTAWOWA
„Mój piękny syn”
reż. Felix Van Groeningen, prod. USA 2018
rekomendacja wiekowa: 15+

Dodatkowo polecamy:

„Cały świat Romy”
reż. Mischa Kamp, prod. Holandia, Niemcy 2019
rekomendacja wiekowa: 9+

„Za niebieskimi drzwiami”
reż. Peter Hedges, prod. USA 2018
rekomendacja wiekowa: 9+

„Czwarte piętro”
reż. Antonio Mercero, prod. Hiszpania 2003
rekomendacja wiekowa: 12 +

“Player One”
reż. Steven Spielberg, prod. USA 2018
rekomendacja wiekowa: 12+

„Powrót Bena”
reż. Peter Hedges, prod. USA 2018
rekomendacja wiekowa: 12+

Uczestnicząc w zajęciach edukacji psychologicznej z filmem, uczeń/uczennica dowiaduje się:

• czym są emocje i jaka jest ich funkcja,
• jaki jest mechanizm działania stresu,
• czym jest eustres i dystres,
• jakie są zdrowe, a jakie destrukcyjne sposoby radzenia sobie ze stresem,
• jakie są fazy przeżywania żałoby,
• czym są uzależnienia, od czego można się uzależnić i jakie mogą być przyczyny oraz skutki uzależnień.

Uczeń/uczennica zdobywa i rozwija umiejętność:

• rozpoznawania emocji u siebie i innych,
• rozwiązywania konfliktów interpersonalnych,
• radzenia sobie ze stresem i lękiem,
• korzystania z konstruktywnych sposobów rozwiązywania problemów.

O pakiecie

Coraz częściej zdrowie psychiczne stawiane jest na równi z fizycznym oraz staje się przedmiotem rozmów, edukacji i profilaktyki. Nie bez kozery, wśród najnowszych kierunków realizacji polityki oświatowej państwa pojawił się punkt: „Zapewnienie wysokiej jakości kształcenia oraz wsparcia psychologiczno-pedagogicznego wszystkim uczniom z uwzględnieniem zróżnicowania ich potrzeb rozwojowych i  edukacyjnych”. Sytuacja pandemii pokazała jednak, że frustracja związana z realizacją potrzeb psychicznych (m.in. kontaktu z rodziną i przyjaciółmi, możliwości swobodnego przemieszczania się i korzystania z oferty kulturalnej itp.), długotrwały stres oraz konflikty, zarówno społeczne, rodzinne, jak i wewnętrzne – to nadal problemy, co do których brakuje wskazówek i pomocy w łagodzeniu ich skutków. Choć wiemy, jak działać w przypadku dolegliwości fizjologicznych, to nadal wiele osób – dorosłych i dzieci – czuje się zupełnie bezradnych wobec kryzysów psychicznych.

Dzieci i ryby głosu nie mają? O konieczności dopuszczenia dziecka do głosu i dziecięcych kryzysach psychicznych

Wielu dorosłych, chcąc chronić najmłodszych przed przykrymi przeżyciami, decyduje się nie rozmawiać z nimi o problemach lub udaje, że kryzys, którego doświadcza rodzina/społeczność to nic poważnego albo coś, co dziecka nie dotyczy. Czy wynika to z dobrych chęci, pragnienia zapewnienia dziecku idyllicznego dzieciństwa i ochrony przed tym, co powoduje dyskomfort, czy też z nieumiejętności rozmawiania z maluchem na trudne nawet dla dorosłego tematy – w większości przypadków takie postępowanie prowadzi do izolacji dziecka i pozostawienia go bez wsparcia, którego potrzebuje.  

Jak pokazują badania Eurostatu z 2014 roku: 2% młodzieży w wieku 15-19 lat cierpi na zaburzenia depresyjne[1]. Najnowszy raport UNICEF-u[2] z 2020 roku podaje, że w tej samej grupie wiekowej w latach 2013-2015 w Polsce 8,8 na 100 osób popełniało samobójstwa (WHO Mortality Database, 2015). Według tegoż raportu Polska jest również krajem z najwyższym odsetkiem dzieci i młodzieży niezadowolonych z obrazu własnego ciała.

Z danych Ministerstwa Zdrowia wynika, że w 2017 r. w Polsce popełniło samobójstwo 116 osób w wieku 7-18 lat (!), a w 2018 r. – 97 dzieci i adolescentów. Próby samobójcze podejmuje rocznie średnio przeszło 700 osób w tym wieku[3]. Badania psychologów rozwojowych oraz statystyki bezsprzecznie wskazują na to, że dzieci i młodzież również doświadczają poważnych kryzysów psychicznych.

Co więcej, tzw. trudne emocje są równie niezbędne dla prawidłowego rozwoju, co radość czy miłość. Im szybciej rozpoczniemy psychoedukację w zakresie radzenia sobie ze stresem, rozumienia własnych emocji i rozwiązywania problemów, tym lepiej dla najmłodszych pokoleń. Za ich wychowanie odpowiadają tak rodzice, jak i wychowawcy – jedni i drudzy mogą odegrać niebagatelną rolę w rozwoju dojrzałości emocjonalnej wychowanków.

Kiedy nie wiadomo, jak zacząć rozmowę z dziećmi, warto sięgnąć po film. I dla dziecka, i dla nauczyciela rozmowa o jego bohaterach i ich problemach może być dobrym punktem wyjścia do rozmów o rozterkach uczniów. Na przykładzie filmowych historii łatwo też wskazać, jakie sposoby rozwiązywania trudności były skuteczne, jakie zadziałały destrukcyjnie oraz wspólnie eksplorować ten obszar podczas dyskusji w klasie. W Akademii Filmowej nie pozostawiamy nauczycieli samym sobie. Poniżej podpowiadamy, po jakie tytuły warto sięgnąć. Do każdego z nich po seansie przekażemy również scenariusz zajęć, który może być źródłem inspiracji przy planowaniu lekcji po filmie, a przed seansem w Multikinie lub Cinema 3D wprowadzimy widzów w tematykę przy pomocy krótkiego filmu edukacyjnego z udziałem naszych ekspertów.

Choroba – od osobistego dramatu po pandemię

W ostatnich miesiącach cały świat stanął na głowie za sprawą wirusa, który okazał się poważnym problemem dla współczesnej – jakże już przecież rozwiniętej – medycyny, ale także wyzwaniem o charakterze cywilizacyjnym, zmieniającym w dużym stopniu dotychczasowy ład społeczny i wpływającym na masowe doświadczenie. Chociaż na co dzień żyjemy z wieloma chorobami, na które naukowcy nie znaleźli jeszcze lekarstwa, Covid-19 ze względu na łatwy sposób zarażenia się, wywołał falę obostrzeń sanitarnych, a wraz z nimi rozmaitych lęków. Zaczęliśmy obawiać się zachorowania, śmierci, zarażenia najbliższych, podróży, wspólnych aktywności, a wiele osób także utraty pracy i przychodów. Choroba nie jest bowiem tylko sprawą ciała. Gdy choruje człowiek – choruje cała społeczność, a jej symptomy dotyczą wielu kwestii społecznych, ekonomicznych i psychologicznych. Choroba przypomina nam o kruchości życia, o tym, że jesteśmy śmiertelni, niezależnie ile mamy lat, jak dobrze lub źle jesteśmy sytuowani, jakie mamy wykształcenie itd. Pandemia pokazała również, jak bezbronni jesteśmy wobec własnych lęków, stresu, niepewności. Nieuleczalna choroba to problem często niezależny od nas, na który nie mamy wpływu, ale od nas zależy jak sobie z nim emocjonalnie i poznawczo poradzimy. Z pomocą przychodzi kino.

„Supa Modo” (materiały edukacyjne wkrótce na stronie) to film, który gorąco w tym temacie polecamy. W jego kadrach odnajdziemy przykłady różnych stylów radzenia sobie z nieuleczalną chorobą – od akceptacji i przekierowania uwagi na życie poza dolegliwościami, przez nadopiekuńczość i zupełną koncentrację na chorobie, po wspierające, ciepłe towarzyszenie cierpiącej osobie. To pełna optymizmu (mimo tematyki) opowieść o radości z życia, spełnianiu marzeń i akceptacji sytuacji, na którą nie mamy wpływu, poprzez przekierowanie energii na inne działania.

Wartym polecenia tytułem jest również „Za niebieskimi drzwiami”. Tytułowe niebieskie drzwi to nie tylko droga do wielkiej przygody, którą przeżywa się w napięciu z bohaterami filmu, ale przede wszystkim metafora zmian, odwagi wkraczania do świata, którego nie znamy, mierzenia się z traumą.

O życiu pomimo choroby i czerpaniu z niego pełnymi garściami pięknie opowiada również „Czwarte piętro”(materiały edukacyjne wkrótce na stronie). Jego bohaterowie – pacjenci oddziału onkologicznego – starają się odnaleźć, w przesiąkniętych chorobą i cierpieniem przestrzeniach szpitala, to wszystko, czego potrzebują nastolatkowie w ich wieku: miłość, przyjaźń, dobrą zabawę i radość z życia, może tym większą, bo limitowaną przez lekarskie diagnozy.

Śmierć w kinie familijnym

Śmierć – mimo że to naturalny i nieodłączny element życia – w pewnym sensie stanowi tabu w naszej kulturze, a i na lekcjach w szkole nie jest oczywistym tematem. Kiedy umiera ktoś z naszych bliskich, najczęściej  jesteśmy zaskoczeni – i samym wydarzeniem, i emocjami, które towarzyszą przeżywaniu odejścia kochanej osoby.

W końcu żałoba to nie tylko smutek, ale też złość, zaprzeczanie, rezygnacja, samotność, lęk, a czasem ulga po długiej walce z chorobą. Dla tych wszystkich uczuć trzeba znaleźć w sobie miejsce, niezależnie od wieku. O rozpoznawaniu emocji u siebie i innych, ich rozumieniu, a wreszcie akceptacji opowiada znakomity, niezwykle poruszający „Siedem minut po północy” (materiały edukacyjne wkrótce na stronie). Film dotyka wielu bardzo ważnych z psychologicznego punktu widzenia problemów: od godzenia się ze śmiercią najbliższych, poprzez mierzenie się z brakiem akceptacji otoczenia, aż po dorastanie i przejmowanie odpowiedzialności za siebie i innych. Przede wszystkim jednak jest to film o trudności przeżywania, wyrażania i akceptacji uczuć, takich jak złość czy smutek. Problem ten został ciekawie zilustrowany. Z jednej strony obserwujemy problemy bohatera, z drugiej – sama konwencja filmu poprzez oniryczne obrazy, metafory, fantastyczne postacie i zdarzenia pokazuje, jak trudno nam konfrontować się z bolesnymi emocjami, tak własnymi, jak i innych osób, wprost.

O procesie godzenia się z odchodzeniem członka rodziny opowiada również „Cały świat Romy” (materiały edukacyjne wkrótce na stronie). Główną bohaterkę poznajemy w momencie, kiedy jeszcze nic nie zapowiada przykrych wydarzeń. Mimo że Roma ma dopiero 10 lat, to właśnie ona pierwsza zauważa objawy demencji u babci, a z czasem staje się jej największym wsparciem – w przezwyciężaniu codziennych trudności, ale również emocjonalnym. Historia relacji babci i wnuczki jest bardzo uniwersalną opowieścią o budowaniu więzi, o miłości i wsparciu, o byciu razem w chwilach dobrych i złych, a także o braniu odpowiedzialności za siebie i innych.

Uzależnienia – kiedy problem przerasta dziecko

Dlaczego tak ważne jest uczenie dzieci od najmłodszych lat, jak radzić sobie ze zmartwieniami, rozpoznawać i rozumieć swoje emocje oraz rozwiązywać konflikty – wiedzą doskonale terapeuci uzależnień. Często w sytuacji, w której nie widać wyjścia, a stres i negatywne emocje przytłaczają – ludzie szukają ulgi od cierpienia, choćby dającej chwilowe wytchnienie. Formą ucieczki od rzeczywistości, w której trudno funkcjonować bez uczucia ciągłego dyskomfortu, często stają się używki: alkohol, narkotyki, dopalacze. Uzależnienia to problem, który pojawia się najczęściej w okresie dojrzewania, kiedy  młody człowiek buduje swoją tożsamość i uczy się funkcjonowania w grupie, a także często staje samodzielnie wobec pierwszych bardziej dorosłych trudności.

Wśród filmów poruszających to zagadnienie polecamy szczególnie „Powrót Bena” i „Mój piękny syn”. Obie propozycje pokazują uzależnienie jako chorobę dotyczącą całej rodziny. Odczarowują również nałóg jako problem, z którym borykają się osoby z patologicznych środowisk – bohaterowie obu filmów to chłopcy, którzy mają kochających rodziców, dostatni dom, dostęp do edukacji itp.

Uzależnić można się jednak nie tylko od środków psychoaktywnych, ale także od czynności – mówimy wówczas o tzw. uzależnieniach behawioralnych. Uzależnienie od Internetu czy komputera to pewnie najczęściej rozpoznawany przez nauczycieli problem wśród wychowanków. W dobie częściowego nauczania zdalnego szczególnie istotne jest poświęcenie mu należnej uwagi. Dyskusję na ten temat można rozpocząć od projekcji filmu „Player One”.

Poszukiwanie alternatyw, zarówno w rozwiązywaniu problemów, jak i sposobach spędzania wolnego czasu to cenne zajęcie, któremu warto poświęcić godzinę wychowawczą.

Wsparcie psychologiczno-pedagogiczne, wspomniane w kierunkach realizacji polityki oświatowej państwa, to wyzwanie dla wychowawcy. Wierzymy, że dzięki włączeniu w psychoedukację filmu, będzie zadaniem łatwiejszym i przyjemniejszym, zaś poza realizacją celu pozwoli nauczycielom również lepiej poznać swoich uczniów i pogłębić więź pomiędzy uczniem a wychowawcą, tak ważną dla młodych, szukających autorytetu ludzi.

Zuzanna Różycka – psycholożka, absolwentka Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, trenerka w zakresie umiejętności społecznych i profilaktyki uzależnień, wykładowczyni akademicka, Specjalistka Zespołu Edukacji sieci kin Multikino i Cinema 3D, współredaktorka „Kalendarium Nauczyciela”, autorka wielu artykułów dla nauczycieli publikowanych na stronie Multikina. Prowadziła badania w Katedrze Psychologii Klinicznej UKW w Bydgoszczy nt. obrazu siebie u dzieci w wieku szkolnym. Filmowo i literacko zafascynowana fantasy. Interesuje się psychologicznymi aspektami gier typu RPG i LARP.

Pakiet edukacji psychologicznej z filmem, dostępny w kinach Multikino i Cinema3D od 15 października 2020 roku, jest jednym z 8 pakietów tematycznych Akademii Filmowej Multikina i Cinema3D. Zachęcamy do zapoznania się z pakietami edukacji historyczno-patriotycznej i ekologicznej. Wkrótce zaprezentujemy pozostałe pakiety:

• polonistyczny,
• wychowania do wartości,
• zdrowotny,
• ekonomiczny,
• informatyczny.

[1] Kancelaria Senatu, „Zdrowie psychiczne w Unii Europejskiej. Opracowania tematyczne OT–674”, 2019, https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/175/plik/ot-674_zdrowie_psychiczne.pdf (dostęp: 31.08.2020).

[2] UNICEF Innocenti, ‘Worlds of Influence: Understanding what shapes child well-being in rich countries’, Innocenti Report Card 16, UNICEF Office of Research – Innocenti, Florence, 2020.

[3] Kancelaria Senatu, „Zdrowie psychiczne w Unii Europejskiej. Opracowania tematyczne OT–674”, dz. cyt.