„Cztery córki”

Zobacz zwiastun filmu „Cztery córki”:

Ekipa filmowa przyjeżdża do domu Olfry, by nakręcić film o życiu jej i tytułowych czterech córek. Dwóch z nich, tych starszych, nie ma jednak z rodziną – zginęły czy uciekły? Na razie tego nie wiemy, widzimy tylko, jak wiele bólu sprawia matce ich wspomnienie, a także z jaką ekscytacją przygląda się akorkom, które wkrótce wcielą się w ich role.

Szybko przekonujemy się, że to nie jest zwykły film, a sama Olfra również nie jest zwykłą kobietą. Nagradzana tunezyjska reżyserka, Kaouther Ben Hania, zdecydowała się na oryginalną formę dokumentu fabularyzowanego, czyli takiego, w którym prawdziwa historia została połączona z wyreżyserowanymi inscenizacjami wydarzeń, np. wypowiedziom prawdziwych osób towarzyszą aktorskie scenki, prezentujące sytuacje z przeszłości. Oglądamy proces powstawania filmu, jednocześnie poznając losy pięciu kobiet.

Matka, Olfra, to silna, pełna życia, wesoła kobieta, która w ogóle nie pasuje do stereotypu muzułmańskiej kobiety. Z dumą opowiada o tym, że od małego była wojowniczką, że wbrew tradycji odeszła od agresywnego męża. Aktywnie pomaga przygotować się aktorce grającej jej postać w filmie, ma silną więź z córkami. Jednak gdy te córki również zaczyną opowiadać, poznajemy ciemną stronę Olfry…

Dalsza część tekstu aż do sekcji „Walory edukacyjne filmu” zawiera spoilery.

Za zasłoną hidżabu

Olfra od zawsze biła wszystkie swoje córki za najmniejsze przewinienie. Była także przemocowa względem swojego byłego męża (ze wzajemnością). Kiedy po odejściu od mężczyzny wdała się w romans z narkomanem-recydywistą, była zbyt zakochana, by zauważyć, że kochanek molestuje jej córki. Na wszystkie pytania reżyserki, próbującej uświadomić kobiecie jej błędy, ma jednak gotowe odpowiedzi: „w Tunezji tak się wychowuje dzieci”, „w rodzinie już tak jest”, „nie przypominam sobie takiej sytuacji”

Dla zbuntowanej, pełnej złości i bólu 15-latki – pobitej do nieprzytomności przez matkę, zgwałconej przez ojczyma – hidżab staje się pancerzem, zbroją, która chroni jej ciało przed przemocą. Tunezyjki nie muszą się zasłaniać, ich kraj jest liberalny w porównaniu do innych państw islamskich. Decyzja o włożeniu hidżabu jest więc znacząca. Nastoletnie dziewczyny skręcają w stronę ekstremizmu w akcie buntu, w niezgodzie na zastany stan rzeczy, przeciwko nieszanującej ich granic rodzinie i niewydolnemu państwu. Jako członkinie ISIS stają się sprawcze, mogą siać postrach. Paradoksalnie to wstąpienie w szeregi tradycjonalistów oferuje im złudne poczucie wolności, odbierane przez autorytarną matkę. Są zbyt młode, by zauważyć, że to, co wydaje im się rewolucją, w rzeczywistości jest jeszcze bardziej ekstremalną wersją tego, co je ogranicza i tłamsi – na podobnej zasadzie młodych i niezadowolonych Polaków przyciąga program Konfederacji. Radykalne rozwiązania przemawiają do niespokojnych, pełnych gniewu na rzeczywistość osób, pragnących jakichkolwiek zmian.

Dlaczego warto obejrzeć film „Cztery córki”?

Dla obu straconych córek Olfry hidżab jest jednym z wielu etapów poszukiwania własnej tożsamości. Jedna wcześniej była gotką, drugiej po prostu spodobał się taki tradycyjny styl: uznała, że zasłonięta twarz dodaje seksapilu. Różnica jest taka, że z większości nastoletnich wyborów modowych czy przynależności do subkultur można zrezygnować w każdej chwili i wspominać po latach z nostalgią (lub zażenowaniem). Z ISIS wyjść nie można. Obie najstarsze córki Olfry podejmują decyzję o wstąpieniu w szeregi państwa islamskiego jeszcze jako nieletnie osoby. Chcą przede wszystkim walczyć. Szybko zostają wydane za wysoko postawionych żołnierzy, rodzą im dzieci, biorą udział w akcjach terrorystycznych i trafiają na listę osób pilnie poszukiwanych przez międzynarodowe organy ścigania. Zakończeniem takiego etapu odnajdowania siebie może być albo więzienie, albo śmierć.

Każda z bohaterek jest indywidualnością. Nie stanowią bezimiennego, okrytego chustami tłumu uległych żon i matek, za jaki na Zachodzie uznaje się kobiety arabskiego świata. Obie najstarsze córki-islamistki różnią się od siebie. Jedna swój wojowniczy i hardy charakter odziedziczyła po matce, a złość demonstruje na każdym kroku. Druga jest małomówna i tajemnicza, jej cierpienie przybiera formę problemów psychicznych (interpretowanych przez matkę jako opętanie), a decyzję o dołączeniu do ISIS podejmuje przede wszystkim pod wpływem dominującej siostry.

Młodsze córki, które we własnej osobie wypowiadają się w dokumencie, są elokwetne, potrafiące bardzo ciekawie opowiadać o swoich emocjach i przeżyciach. Tęsknią za starszymi siostrami, których najprawdopodobniej już nigdy nie zobaczą. To w nich leży nadzieja na realną zmianę zaklętego kręgu przemocy i ograniczania wolności: dostrzegają błędy swojej matki i nie chcą być takie jak ona, ale widzą też, że droga obrana przez ich siostry prowadzi donikąd. Patrzę na te dwie intelingentne młode dziewczyny i wiem, że znajdą sposób, by znaleźć dla siebie odpowiednie miejsce w świecie patriarchalnych tradycji i przestarzałych zwyczajów.

Walory edukacyjne filmu „Cztery córki”

To nie jest typowy film szkolny. Jednak dla nauczycieli chcących pokazać uczniom ambitne kino, mówiące coś bardzo ciekawego o współczesnym świecie i poszerzające horyzonty, „Cztery córki” będą bardzo dobrym wyborem. W dokumencie porusza się trudne tematy, takie jak przemoc seksualna czy skłonności samobójcze, co również trzeba wziąć pod uwagę, zanim zabierze się licealistów do kina.

To interesujący film zwłaszcza dla klas o profilu humanistycznym, dziennikarskim lub społecznym. Oferuje autentyczny wgląd w życie arabskiej rodziny, łamiąc wiele stereotypów na temat islamu. Pokazuje sytuację geopolityczną arabskiego świata z osobistej perspektywy kilku kobiet. Udowadnia, jak wiele ciekawych rzeczy można zrobić z reportażem lub dokumentem; w jaki sposób opowiadać prawdziwe historie, jak efektywnie charakteryzować realnych bohaterów i bohaterki.

Portret świata islamu jest połączony z klasyczną opowieścią o dojrzewaniu kilku dziewczyn, co czyni całość przystępną i angażującą. Problemy dorastających bohaterek z pewnością okażą się bliskie także polskiej młodej widowni. Film stanowi przy tym przestrogę przed uleganiem szkodliwym wpływom i zachęca do samodzielnego myślenia. Polskie nastolatki raczej nie zostaną ekstremistami islamskimi, ale jak wszystkie młode osoby są podatne na działanie sekt, fałszywych idoli, radykalnych ugrupowań politycznych. „Cztery córki” pokazują, w jak łatwy sposób można ulec „praniu mózgu” i jakie mechanizmy za nim stoją.

Przemoc w rodzinie, skomplikowany charakter bliskich relacji, pozornie nieistotne wydarzenia, które potrafią doprowadzić do nieodwracalnych błędów – „Cztery córki” to intrygujący portet kilku osób, zachęcający do interpretacji i uważnej obserwacji. Wyczula na różne postawy, uczy umiejętności odczytywania ludzkich charakterów i wczuwania się w sytuację drugiej osoby.

Na film „Cztery córki” zapraszamy do kin od 15 marca.

Katarzyna Kebernik