„Kos”

Zobacz zwiastun filmu „Kos”

„Kos”: Tadeusza Kościuszki przypadki

Z filmu „Kos” nie dowiemy się wiele o biografii Tadeusza Kościuszki. Poznamy go jednak jako człowieka o konkretnych przekonaniach i uczuciach, pełnego dylematów, kochającego wolność – bohatera z krwi i kości. W filmie tytułowy Kos niesie zmianę zastanego status quo, dlatego jest poszukiwany i budzi strach zarówno Moskala, jak i dziedzica majątku, polskiego szlachcica. Jego powrót do Polski w 1794 roku może zburzyć dotychczasowy porządek hierarchicznych podziałów i zależności chłopów od pana. Dla Rosjan Kościuszko jest zaś jedynym zdolnym do rozniecenia buntu i zjednoczenia narodu. Postacią, która naprawdę pragnie zmiany, jest Ignac – skazany na kaprys pana chłop, bękart szlachcica, którego los przypadkowo splata się z losem generała i jego amerykańskiego przyjaciela. Dotychczasowe koleje jego życia – pełne przemocy, ciężkiej pracy, walki o przetrwanie – stawiają go w sytuacji, w której nie ma nic do stracenia.

„Kos” a sprawa chłopska

„Kos” przedstawia niejednolity obraz XVIII-wiecznej Polski. Bohaterowie reprezentują różne klasy społeczne i środowiska, mamy więc w filmie do czynienia z pluralizmem postaw i perspektyw. Choć Ignac pochodzi z marginalizowanej dotąd grupy chłopów, to właśnie jego gotowość do działania i poczucie krzywdy stają się ostatecznie motorem napędowym walki z ciemiężycielem. Jego decyzja o pomocy Kosowi, zrzesza tych, którzy mogliby (prawdopodobnie) umocnić ojczyznę i przyczynić się do uniknięcia klęski, jaka historycznie miała miejsce rok później.

„Kos” ma więc charakter rewizjonistyczny. Czyniąc jedną z głównych postaci polskiego chłopa, oddaje „miejsce przy stole” i głos zapomnianej w historii Polski grupie i wpisuje się w dyskusję o podejmowanym dziś temacie chłopskiego dziedzictwa. „Ludowa historia Polski” Adama Leszczyńskiego, „Pańszczyzna” Kamila Janickiego czy „Chłopki. Opowieść o naszych babkach” Joanny Kuciel-Frydryszak to jedne z wielu pozycji historycznych i literackich przedstawiających historię z perspektywy „słabych”, oddające w dyskursie historycznym miejsce najliczniejszej, uciemiężonej warstwie społecznej.

Film „Kos” w realistyczny sposób obrazuje status chłopa u schyłku XVIII wieku. Może być więc okazją do rozmów o życiu codziennym tej warstwy społecznej, jej prawach i stosowanej wobec niej przemocy, ale również o kulturze ludowej i folklorze polskiej wsi. Paralela losu polskiego chłopa z losem amerykańskiego niewolnika zbliża oba kontynenty i w sugestywny sposób uzmysławia ból i cierpienie ludzi pozbawionych praw, których życie zostało w całości zdeterminowane ich urodzeniem. „Kos” uwrażliwi uczniów na krzywdę wykluczonych.

„Kos”: krytyka mitu sarmackiego

Seans filmu może być wstępem do rozmowy o epoce często zapominanej na lekcjach, opisywanej z perspektywy reprezentantów epoki następnej, a przez to narażonej na uogólnienia i brak pogłębionej refleksji. Skłania więc do zastanowienia się (również dzięki nietypowej formie) nad niejednorodnością epok, brakiem jednej tendencji organizującej daną jednostkę czasową. „Kos” zachęca do myślenia nad wielością obecnych w historii prądów, które wymykają się etykietom i płynnie przechodzą w zjawiska czasów następnych.

Film w krytyczny sposób przedstawia postać polskiego szlachcica, który deklarując natychmiastową gotowość do rzucenia się do walki w słusznej sprawie, okazuje się do niej nieprzygotowany. Szlachta zdaje się żyć mitem o własnej wielkości, który daje przyzwolenie na lenistwo i brak działania. Jej poczucie dominacji ujawnia się (wyłącznie poprzez przemoc i okrucieństwo) jedynie wobec słabszego, zaś w obliczu pragnącego zmiany Kościuszki i sprawnego w boju najeźdźcy nabiera śmieszności. „Kos”  demitologizuje utrwalony przez Sienkiewicza (i adaptacje filmowe jego prozy) wizerunek sarmaty. Dla nauczyciela będzie więc okazją do rozpoczęcia krytycznej dyskusji z uczniami o szlacheckiej tradycji, różnych oświeceniowych postawach, a także o tym, co z sarmatyzmu przejęli romantycy i autorzy współcześni.

Czy „Kos” to dobry film historyczny?

Jak zainteresować uczniów historią i utrwalać w nich przekonanie, że przeszłość ma odbicie w teraźniejszości? Młody widz znajdzie w filmie humor, odwołania do klasyków oraz elementy swoich ulubionych gatunków. Film, łącząc losy odmiennych bohaterów, czerpie garściami z wielu różnych konwencji – widzimy tu elementy westernu, filmu przygodowego, a nawet horroru. Czarny humor i ironia mieszają się w „Kosie” ze sceptyczną powagą, a umiejętność prześmiewczego ukazania przywar rzekomo elitarnej grupy inteligentnie służy podkreśleniu dramatyzmu problematyki społecznej i narodowej. „Kos” to wyjątkowa propozycja, wyróżniająca się na tle zwykle proponowanego szkołom kina historycznego. Nietypowa forma filmu z pewnością zaciekawi nastoletniego widza.

Dlaczego warto zabrać klasę do kina na film „Kos”?

„Kos” to wyjątkowa propozycja na wyjście z klasą. Jest zarówno filmem wiele mówiącym o historii, jak i dobrze rezonującym z wrażliwością współczesnego widza. W historycznym kostiumie mówi o współczesnych sporach o: dziedzictwo, równość, tożsamość zbiorową, patriotyzm, stosunek do obcego. Przekonani o uniwersalności wymowy filmu, polecamy film uwadze nauczycieli historii i języka polskiego, ale również wszystkich wychowawców. „Kos” nie tylko uczy krytycznego myślenia o tradycji, kulturze, historii, ale również skłania do refleksji nad obecnymi stosunkami społecznymi i zbiorowością.

W filmie oglądamy zryw solidarności w obliczu przemocowego wroga. Bohaterowie filmu, mimo klasowych różnic walczą o zmianę. Rozwiązanie sytuacji przekonuje nas o możliwości zbudowania „wspólnego” w zastanym świecie. Oczywiście znamy klęskę następującej zaraz insurekcji, „Kos” daje jednak alternatywę i snuje opowieść – o sile wspólnoty i jej sprawczości, której dziś tak bardzo potrzebujemy.

Zapraszamy na film „Kos” – już od 26 stycznia na ekranach kin!

Seans będzie dostępny ze specjalną, przygotowaną przez zespół edukatorek FilmwSzkole.pl, prelekcją edukacyjną. Oprócz wideoprelekcji, udostępniona zostanie również broszura edukacyjna wraz ze scenariuszami lekcji do filmu.

Jagoda Roszak