„Jedno życie”

Jest rok 1938. Po układzie monachijskim do Pragi trafiają tysiące czechosłowackich Żydów, którzy szukają schronienia i ucieczki przed narastającym zagrożeniem ze strony Niemców. Młody Brytyjczyk, Nicholas Winton, odkrywa, że w praskich obozach dla uchodźców, w dramatycznych warunkach, mieszkają dzieci, skazane na głód, choroby i śmierć. Poruszony ich losem, we współpracy z członkami Brytyjskiego Komitetu dla Uchodźców z Czechosłowacji, organizuje kolejne transporty (tzw. Kindertransporty), najmłodszych ofiar kryzysu do Wielkiej Brytanii. Dzięki jego wysiłkom udaje się ocalić nie „jedno życie”, ale 669 istnień.

Zobacz zwiastun filmu „Jedno życie”:

Suma doświadczeń

Historia Wintona – jak się wydaje – przypomina przede wszystkim o potędze jednostkowego działania i inspiruje do podejmowania wysiłków na rzecz dobra innych. Film nie jest jednak jedynie pieśnią ku czci bohatera. „Jedno życie”, w którym łączą się dwa plany czasowe, ukazuje również powojenne losy Wintona. Widzowie mają więc szansę poznać mężczyznę zarówno jako młodego, pełnego sił aktywistę, jak i również jako starszego człowieka, który ocenia swoje decyzje z perspektywy czasu. Te dwa spojrzenia okazują się nierozłączne i jednakowo potrzebne, by zrozumieć egzystencjalne doświadczenia bohatera – w różny sposób oświetlają wybory Wintona i stanowią summę jego przeżyć. Film może zachęcić do refleksji nad dziedzictwem przekazywanym z pokolenia na pokolenie i przekonać, że to, co budujemy w młodości, rzutuje na nasze późniejsze życie. Że „bycie” to proces, który nie wszystko w nas zmienia.

Rozterki bohatera

Najważniejszy dylemat, z którym mierzy się dojrzały Winton, dotyczy tego, czy zrobił wszystko, co mógł – czy fakt, że uratował setki dzieci, usprawiedliwia to, że nie ocalił setek innych. Wydaje się, że wahania głównego bohatera mają związek z rozmową, którą odbył w Pradze przed laty z przedstawicielem żydowskich władz. Przestrzegł on Wintona, by nie rozpoczynał zadania, którego nie będzie w stanie ukończyć. Losy bohatera i ocalonych przez niego dzieci zweryfikowały zasadność tego ostrzeżenia. Późniejsze wydarzenia potwierdzałyby raczej, że warto włączać się w każdą misja, która pomoże ocalić choćby jedno życie.

Winton to bohater, który nie przypomina antycznego herosa. Nie ma nadludzkich zdolności ani niezachwianej pewności siebie. Doświadcza wątpliwości, niepewności i poczucia winy. Mimo to, kiedy dostrzega okazję do niesienia pomocy, jest gotów poświęcić swoją karierę i bezpieczne życie, by ratować potrzebujących. Negocjuje z urzędnikami, zbiera fundusze, znajduje rodziny zastępcze dla żydowskich dzieci. Jest bohaterem, którym mógłby stać się każdy z nas. Człowiekiem, który w obliczu trudności wybiera odwagę i empatię zamiast bierności czy obojętności.

Ile znaczy jedno życie?

Film Jamesa Hawesa ukazuje wartość życia. Każdego życia. Pojedynczego życia. To szczególnie ważne, kiedy mówi się o II wojnie światowej. Dezorientujące, ogromne liczby ofiar sprawiają przecież, że rozmiar klęski wydaje się niemożliwy do objęcia myślą, a co za tym idzie – abstrakcyjny. Tworzenie mikrohistorii, portretów pojedynczych bohaterów, ocalonych i nieocalonych, to być może jedyny sposób opowiadania o wojennej traumie, który ma szansę przybliżyć nam okupacyjne realia. Perspektywa „jednego życia” jest zrozumiała i zamknięta w czytelnych ramach – „jedno” to przecież maksymalna liczba żyć dla każdego z nas. „Jedno” – to wszystko, co mamy.

Warto dodać, że tytuł filmu ma bogaty potencjał interpretacyjny. „Jedno życie” można rozumieć jako życie Nicholasa Wintona. Człowieka, który w ramach swojej biografii – ograniczonych możliwości, zasobów i dróg działania – zdołał ocalić wielu niewinnych. „Jedno życie” to jednak również życie uratowanego. To nadzieja dla całej ludzkości: „Kto ratuje jedno życie, ratuje cały świat”.

Lekcja historii

Powrót do przeszłości w filmie Hawesa jest dla widzów szansą przypomnienia sobie historii schyłku dwudziestolecia międzywojennego. Przybliża bowiem konkretny moment w dziejach – tygodnie i miesiące bezpośrednio poprzedzające wybuch II wojny światowej. Ten czas w edukacji historycznej bywa niedoceniany. Przyćmiony tragicznymi wydarzeniami mającego się wkrótce rozpocząć konfliktu zbrojnego. A przecież rok 1938 wydaje się kluczowy dla zrozumienia aroganckiej i łakomej polityki Adolfa Hitlera. Anschluss Austrii i układ monachijski były zapowiedzią, że rosnący w siłę agresor nie cofnie się przed zajmowaniem kolejnych terytoriów.

W tej niestabilnej sytuacji wyraźnie widać, jak odmienne postawy zajmują ludzie wobec zagrożenia. Widać, jak łatwo jest uwierzyć, że wojna nie będzie nas dotyczyć. W Anglii lat 30. życie toczy się jeszcze stosunkowo spokojnym rytmem. Rozgorączkowany Winton, szukając wsparcia w brytyjskich instytucjach, niejednokrotnie ma do czynienia biurokratycznym impasem. Urzędnicy nie zdają sobie sprawy z powagi sytuacji, nie rozumieją, jak niewiele zaczną wkrótce znaczyć procedury, których uparcie się trzymają. Z kolei w Pradze, w pewien sposób naznaczonej już brutalną polityką agresora, atmosfera jest znacznie bardziej napięta. Współpracownicy Wintona, przeczuwając nadchodzące zagrożenie, tym intensywniej próbują przeciwdziałać katastrofie.

Lekcja o teraźniejszości

Choć film Hawesa opowiada o przeszłości, porusza zaskakująco aktualne problemy. Dzisiejsza sytuacja międzynarodowa wydaje się bowiem podobnie niepewna, jak ta przed laty – przed wybuchem II wojny światowej.  Znów, podczas gdy obywatele części państw żyją spokojnie i bezpiecznie, inni tracą swoje domy i majątki. Współczesne problemy Europy – wojna w Ukrainie i kryzys migracyjny – stawiają przed nami podobne wyzwania, jak te, którym próbował sprostać Winton. „Jedno życie” przypomina o potrzebie solidarności i o doniosłej roli empatii wobec tych, którzy są najbardziej narażeni na skutki globalnych problemów. Przekonuje też o tym, że każdy z nas może dołączyć do wielkiej misji ratowania świata – ocalając (przed głodem, bezdomnością, rozpaczą) choćby jedno życie.

Na film „Jedno życie” zapraszamy do kin od 31 maja!

Agata Szulc-Woźniak