„Przysięga Ireny”

Zobacz zwiastun filmu „Przysięga Ireny”:

O czym jest film „Przysięga Ireny”?

Urodzona w 1918 roku Irena Gut była wolontariuszką i pielęgniarką, w czasie wojny doświadczyła przymusowej pracy w fabryce, a następnie została gosposią w domu niemieckiego oficera nazistowskiego. Będąc świadkiem zabójstwa niewinnych, Irena Gut postanowiła, że będzie ratować ludzkie życia. Jej postawa to wyraz pierwotnego buntu wobec zła, silniejszego nawet niż pragnienie przetrwania. Decyzja o tzw. ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej skłoniła Irenę do ukrycia dwunastu żydowskich pracowników w piwnicy domu niemieckiego komendanta.

Seans filmu „Przysięga Ireny” to świetna okazja do wprowadzenia uczniów w tematykę Holocaustu, uzupełnienia omawianych na lekcjach zagadnień, a także ukazania jednostkowej opowieści. Film pozwoli zobaczyć uczniom, że Zagłada to nie tylko znane miejsca pamięci i pomniki, ale również lokalna i indywidualna historia.

Bohaterstwo nigdy nie jest normą

Los Ireny Gut został zdeterminowany przez wydarzenia historyczne, a jej życie pozbawione możliwości wyboru. Jej postawa reprezentuje jednak bunt wobec wpisanych w normalność rzeczywistości okupacyjnej okrucieństwa i przemocy. Pomimo strachu i ryzyka nie pozostaje obojętna na losy dyskryminowanych, izolowanych, a w końcu – bezbronnych i skazanych na śmierć Żydów.

Irena Gut to jednostka wyjątkowa, osobna, jej działanie miało charakter indywidualny i jest przykładem nieprzeciętnego heroizmu. W filmie jej poświęcenie zostaje zestawione z różnorodnymi postawami wobec prześladowanych żydowskich sąsiadów: pośrednią pomocą, obojętnością lub wrogością. „Przysięga Ireny” pozwala poznać dylematy osób postawionych w sytuacji granicznej, skłania do refleksji nad ich motywacjami, uwrażliwia na indywidualne losy.

Podczas lekcji omawiającej obraz warto sięgnąć po inne świadectwa osób postronnych, zaangażowanych w ratowanie Żydów, a także zaprezentować uczniom kwestie budzące kontrowersje i zachęcić ich do zajmowania stanowiska – jednak bez jednoznacznych ocen. Warto zastanowić się nad sprzecznością tkwiącą w narracji, podkreślającej masowość pomocy Żydom z jednoczesną heroizacją tego czynu.

Lekcja empatii i tolerancji

Historie bohaterów czasów niemieckiej okupacji mogą służyć kształtowaniu postaw empatycznych i obywatelskich, wrażliwości na cierpienie innych i niesprawiedliwość, otwartości na różnice kulturowe, a tym samym przeciwdziałać antysemityzmowi i ksenofobii.

Irena poznaje grupę Żydów jako współpracowników fabryki. Między bohaterami szybko tworzy się więź pełna zrozumienia, ciekawości i ciepła. Bardzo ważne jest pokazywanie uczniom ofiar i świadków Zagłady jako ludzi o konkretnej tożsamości, odrębności kulturowej, tradycji i rolach społecznych, jako ludzi, mających rodziny, marzenia i plany na przyszłość. Pozwala to na znalezienie punktów wspólnych między prześladowanymi a osobami oglądającymi relacje, a także zwiększa zaangażowanie odbiorców.

Wiedza o Holocauście pozwala zrozumieć, jakie konsekwencje mogą mieć nietolerancja, wykluczanie oraz przemoc. Wśród przygotowanych przez ekspertów materiałów edukacyjnych znajdziecie scenariusz warsztatów antydyskryminacyjnych, które warto przeprowadzić podczas godziny wychowawczej. Lekcja o tolerancji pozwoli uczniom dostrzec konsekwencje uprzedzeń, stereotypów i wykluczenia, a także zobaczyć potrzebę przeciwdziałania dyskryminacji i konieczności reagowania na nią.

Zagadnienia edukacyjne filmu „Przysięga Ireny”:

• Heroiczna postawa jednostki, która działając w imię najbardziej podstawowych praw moralnych, jest zdolna przeciwstawić się złu nawet za cenę sprowadzenia na siebie ryzyka.
• Człowiek w sytuacji granicznej – Irena doświadcza sytuacji, w której dotychczasowe sposoby reagowania okazują się niewystarczające. Jej dylematy mogą będą ciekawym punktem wyjścia do rozmów o trudnych wyborach zdeterminowanych sytuacją wojenną (rezygnacja z siebie i wyznawanej religii wobec ratowania życia innych).
• Antysemityzm i ksenofobia, w tym ich współczesne przejawy, takie jak niechęć do uchodźców czy agresja lub przemoc względem innych religii i kultur.
• „Ratując jedno życie, ratujesz cały świat”. Odwaga głównej bohaterki, i jej poświęcenie przyczyniły się do uratowania kilkunastu ludzkich żyć. Działania o charakterze lokalnym, niemasowe zasługują na pamięć i uznanie, podobnie jak pomoc na szeroką skalę.
• Zło niszczy obie strony. Wizerunek Niemca również nie jest w filmie jednolity. Wśród nazistów znajdujemy psychopatycznego kata i człowieka zmęczonego przemocą, pragnącego normalnego życia. Film pokazuje więc, że systemowa przemoc może niszczyć obie strony – zarówno tych, którzy są poddani presji, jak i agresorów.
• Bezwzględność terroru hitlerowskiego. „Przysięga Ireny” przedstawia okrucieństwo niemieckich oficerów SS względem żydowskich cywilów i osób zaangażowanych w pomoc rodzinom żydowskim.

• Przemysłowość i systemowość procesu eksterminacji Żydów – jeden z niemieckich bohaterów przedstawia charakterystyczny dla systemów totalitarnych sposób ograniczania wolności, polegający na stopniowym odbieraniu ludziom ich praw i swobód.  Słowa oficera SS, Rokity precyzyjnie opisują zorganizowaną przez Niemców machinę Zagłady i pozwalają uświadomić sobie, że mogła się wydarzyć tylko w warunkach nowoczesności.
• Los Żydów w czasie wojny. Film pokazuje, że w czasie wojny był on dziełem przypadku, niejednokrotnie zależał od sprytu, własnych umiejętności, a w końcu także od pomocy innych.
• Banalność zła – życie niemieckich oficjeli upływa na zabawach, spotkaniach, nie zauważają oni, że wykonując swoje „codzienne obowiązki” popełniają  zbrodnie.
• Wartościowy kontekst dla dzieł literackich:  „Dziennik Anny Frank”, opowiadania Idy Fink, „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall, opowiadania Irit Amiel z tomu „Osmaleni” czy teksty Tadeusza Borowskiego.
• Zagłada i motyw pomocy Żydom w filmie. Seans można potraktować jako punkt wyjścia do analizy porównawczej i omówienia filmowych środków wyrazu, służących w kinie podejmowaniu tematu II wojny światowej: „Shoah”, „Lista Schindlera”, „Dzieci Ireny Sendlerowej”, „Pianista”, „Korczak”, „Wybór Zofii”, „Wielki tydzień”, „Życie jest piękne”.
• Zróżnicowane społeczeństwo Polski przedwojennej. Rozmowę o Holocauście, powinna poprzedzać lekcja o mniejszości żydowskiej i jej wielowiekowej obecności w polskim społeczeństwie – zajmowane zawody, stanowiska, różnorodność ról i tożsamości.
• Kultura i zwyczaje Żydów, tradycja judaistyczna i jej symbole – w filmie jest scena równolegle obchodzonych  świąt – przez ukrytych w piwnicy Żydów i bawiących się w salonach willi Niemców.

„Przysięga Ireny” to historia, która przybliża uczniom przeszłość i  czyni ją bardziej zrozumiałą, a także przyczynia się do przywrócenia pamięci o  tych, których zamordowano, o tych, którzy ocaleli i o tych, dzięki którym ratunek był możliwy.

Film „Przysięga Ireny” w kinach od 19 kwietnia 2024 roku. Dla grup szkolnych seans jest dostępny ze specjalną wideoprelekcją edukacyjną.

Jagoda Roszak