Blog

Powtórka do matury z FILMEM W SZKOLE: Filmowe wymiary pamięci o Zagładzie

Dowiedz się jak zamówić seans

Grupy Wiekowe

Zagadnienia edukacyjne

Istnieje niewiele epizodów historii, które za sprawą doniosłości lub swojego piętna posiadałaby moc przebudowania niemal wszystkich przejawów duchowego życia człowieka: od filozofii i religii poczynając, a na sztuce i literaturze kończąc. Taki moment – czas „przed” i „po” – stał się w XX wieku udziałem Holocaustu: niemieckiego ludobójstwa dokonanego w czasie II wojny światowej na ponad 6 milionach europejskich Żydach.

Istnieje niewiele epizodów historii, które za sprawą doniosłości lub swojego piętna posiadałaby moc przebudowania niemal wszystkich przejawów duchowego życia człowieka: od filozofii i religii poczynając, a na sztuce i literaturze kończąc. Taki moment – czas „przed” i „po” – stał się w XX wieku udziałem Holocaustu: niemieckiego ludobójstwa dokonanego w czasie II wojny światowej na ponad 6 milionach europejskich Żydach. W niniejszym zestawieniu, poświęconym przygotowaniom do matury z historii, proponuję refleksję nad trzema przejawami filmowej pamięci o Zagładzie: upamiętnianiu ofiar, honorowaniu bohaterskich postaw oraz rozliczeń z popełnionymi w tym czasie zbrodniami.

Upamiętnienie ofiar

„Zapomnieć znaczy zabić ich jeszcze raz” – twierdzi Edward Mosberg, więzień kilku obozów koncentracyjnych. Przemawiając w kwietniu 2018 roku na Marszu Żywych wielokrotnie odwoływał się do przykładu „Listy Schindlera” jako tekstu kultury, który umożliwia ludziom na całym świecie poznanie prawdy o tragedii Zagłady. Ta właściwość dotyczy oczywiście nie tylko dzieła Spielberga, lecz specyfiki całego medium filmu. Kinematografia – powstała skądinąd w celu uwiecznienia na taśmie ulotnych chwil – stanowi cennego sojusznika pamięci o przeszłości. Zaświadcza o tym „Kto napisze naszą historię?” – fabularyzowany film dokumentalny, opowiadający o stworzeniu w 1940 roku z inicjatywy Emanuela Ringelbluma organizacji Oneg Szabat. Tajne stowarzyszenie, złożone z pisarzy, nauczycieli, naukowców oraz działaczy społecznych, obrało za cel zgromadzenie jak najwięcej świadectw z życia w warszawskim getcie. Chociaż sam założyciel zginął wraz ze swoją rodziną cztery lata później, tzw. Archiwum Ringelbluma przetrwało, niosąc bezcenną wiedzę o holocauście. Dla ucznia, piszącego maturę z historii, obraz Roberty Grossman to ważna lekcja o tym, co w akcie upamiętniania jest najważniejsze.

Kadr z filmu “Kto napisze naszą historię”, reż. Roberta Grossman, prod. Polska / USA 2019

Uhonorowanie bohaterów

Tak jak odznaczenie Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, nadawane z inicjatywy izraelskiego Jad Waszem (Instytutu Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu) ma za zadanie uhonorować ludzi, którzy w czasie II wojny światowej z narażeniem własnego życia ratowali prześladowanych Żydów, tak również kinematografia stawia sobie za cel złożenie hołdu przynajmniej części z nich. Przykładowo, ostatnie lata przyniosły widzom „Azyl” Niki Caro – filmową biografię Jana i Antoniny Żabińskich, ukrywających w czasie okupacji (m.in. na terenie prowadzonego przez nich warszawskiego ogrodu zoologicznego) około trzystu uciekinierów z warszawskiego getta. Za sprawą dostępnych na stronie materiałów edukacyjnych przyszły maturzysta może lepiej poznać sylwetki tych niezwykłych postaci i odświeżyć faktografię na temat tytułu Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.

Kadr z filmu“Azyl”, reż. Niki Caro, prod. Czechy/ USA / Wielka Brytania 2017

Rozliczenie postaw

W zestawieniu filmowych dokumentów i biografii obecność „Demona” Marcina Wrony może wydać się nadużyciem, niemniej obraz ten wpisuje się w wachlarz tych tekstów kultury, które powinien znać każdy pasjonat historii. Reżyser, świadomie nawiązując do dwóch klasycznych pozycji polskiej kultury – „Dybuka” Michała Waszyńskiego (a wraz z nim dramatu Szymona An-skiego) oraz „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego – kreśli opowieść znacznie wykraczającą poza motyw zemsty zza grobu, tak bliski konwencji kina grozy. Wystarczy w końcu trochę wiedzy historycznej, aby rychło stwierdzić, że historia szczątków, odnalezionych przez przyszłych nowożeńców na terenie zajmowanej posesji, odnosi się w bezpośredni sposób do antysemickich zbrodni na Żydach, popełnionych w czasie okupacji również przez polskich obywateli. Chociaż Holocaust to niezbywalna niemiecka zbrodnia, film Wrony traktuje o szczególnym rodzaju powinności – pamiętaniu o przeszłości w całym jej zakresie, z dumą i wstydem każdego narodu. Czy to odpowiedni materiał do powtórki przed maturą? Uważam, że jak najbardziej. Ostatecznie to zadaniem historyków jest dostarczanie takiej wiedzy, która pozwala rozliczać się danej społeczności z traumą przeszłości nie tylko na polu nauki, ale również sztuki.

Marcin Pigulak

Dowiedz się jak zamówić seans

Najnowsze materiały edukacyjne

Zobacz wszystkie scenariusze!

HITPIG. ŚWINIAK ZAWODOWIEC

Materiały edukacyjne do filmu „Hitpig. Świniak zawodowiec” (reż. Cinzia Angelini, David Feiss, Wielka Brytania, Kanada, USA 2024, dystrybucja w Polsce: Monolith Films).

NIESAMOWITE PRZYGODY SKARPETEK

Materiały edukacyjne do filmu „Niesamowite przygody skarpetek” (reż. Elżbieta Wąsik, Polska 2025, dystrybucja w Polsce: Stowarzyszenie Nowe Horyzonty)

ELFY ROZRABIAJĄ

Materiały edukacyjne do filmu „Elfy rozrabiają" (reż. Ute von Münchow-Pohl, Niemcy 2024, dystrybucja w Polsce: Kino Świat)

OSKAR, PATKA I ZŁOTO BAŁTYKU

Materiały edukacyjne do filmu „Oskar, Patka i Złoto Bałtyku” (reż. Magdalena Nieć, Mariusz Palej, Polska 2025, dystrybucja w Polsce: Stowarzyszenie Nowe Horyzonty)

FREDDY. PUDEL NIE Z TEJ ZIEMI

Materiały edukacyjne do filmu „Freddy. Pudel nie z tej Ziemi” (reż. Alexs Stadermann, Australia, Niemcy, Hiszpania, Meksyk 2024, dystrybucja w Polsce: Monolith Films)

Jeden na milion

Materiały edukacyjne do filmu „Jeden na milion” (reż. Jon Gunn, USA 2025, dystrybucja w Polsce: Monolith Films)

Fantastyczny Angelo

Materiały edukacyjne do filmu „Fantastyczny Angelo” (reż. Vincent Paronnaud, Alexis Ducord, Francja Luksemburg 2024, dystrybucja w Polsce: Młode Horyzonty)

Dziewczyna z igłą

Materiały edukacyjne do filmu „Dziewczyna z igłą” (reż. Magnus von Horn, Dania Polska Szwecja 2024, dystrybucja w Polsce: Gutek Film)

Dzielna banda i tajemnica zaginionego wujka

Materiały edukacyjne do filmu „Dzielna banda i tajemnica zaginionego wujka” (reż. Juan Jesús García Galocha, Pedro Solís García, Hiszpania 2024, dystrybucja w Polsce: Best Film)