Jak rozmawiać na tematy LGBTQ+ z młodzieżą?

Jak rozmawiać z nastolatkiem na ten temat? Jakie kroki podjąć, by pielęgnować uważność i empatię w stosunku do drugiego człowieka oraz problemów, z jakimi może się zmagać?

Wstępem do ważnej dyskusji na ten temat może być – na przykład – seans filmu „Bezmiar”. W centrum rozgrywającej się w Rzymie w latach 70. XX wieku opowieści znajduje się 11-letnia Adriana. Jej nietypowy wygląd wyróżnia ją na tle koleżanek ze szkoły katolickiej. Adriana skrywa jednak przed otoczeniem pewien sekret: czuje się bowiem bardziej chłopcem, niż dziewczynką. Nie znajduje jednak wsparcia ani wśród swoich rówieśniczek, ani w przemocowej rodzinie. „Bezmiar” w subtelny sposób portretuje jej wyobcowanie, związane z niewpisywaniem się w społeczne normy. Pokazuje jej izolację i samotność, ale także nadzieję na odnalezienie bliskości.

Zobacz zwiastun filmu „Bezmiar”:

(…) bezmiar w tym rozumieniu staje się także wyzwoleniem. Bo kiedy patrzymy na sposoby radzenia sobie, zwłaszcza matki oraz transpłciowego syna, Adriego, okazuje się, że dla natury ludzkiej nie istnieją ograniczenia wyboru ścieżek, którymi próbuje się wydostać uwięziona ludzka dusza. – pisze w artykule na temat filmu Przemysław Staroń, finalista Global Teacher Prize 2020 i Nauczyciela Roku 2018. Całość tekstu znajdziesz w edukacyjnej broszurze, którą przygotowaliśmy do filmu (do pobrania TUTAJ).

Z myślą o rodzicach i nauczycielach, którzy chcą dowiedzieć się, jak rozmawiać na tematy LGBTQ+ z młodzieżą, przygotowaliśmy również słowniczek pojęć inkluzywnych. Znajdziesz w nim pojęcia, jakich warto używać w dyskusji o tożsamości płciowej i psychoseksualnej, a także przykłady dyskryminujących słów i praktyk, których należy się wystrzegać. Mamy nadzieję, że będzie dla Ciebie wartościowym narzędziem i wsparciem w rozmowie z Twoimi podopiecznymi.

Słownik przydatnych pojęć:

TOŻSAMOŚĆ PSYCHOSEKSUALNA

• Tożsamość psychoseksualna, zwana też orientacją, oznacza pociąg seksualny adresowany do konkretnej lub wielu płci.
• Aseksualność – brak popędu i pociągu seksualnego do jakiejkolwiek z płci. Termin nie oznacza braku potrzeby bliskości i relacji z innymi osobami.
• Aromantyczność – nieodczuwanie potrzeby wiązania się w relacjach romantycznych z innymi osobami. Nie wyklucza to potrzeby bliskości lub potrzeb seksualnych.
• Biseksualność – odczuwanie popędu seksualnego i/lub romantycznego do osób więcej niż jednej płci – niekoniecznie w tym samym czasie, w taki sam sposób i w takim samym stopniu. Biseksualne mogą być zarówno osoby cispłciowe, jak i transpłciowe.
• Coming out – „wyjście z szafy” – określenie używane zarówno w ujawnianiu własnej orientacji seksualnej, jak i tożsamości płciowej, najpierw przed sobą, a potem przed innymi.
• Demiseksualność – możliwość zbudowania relacji seksualnej tylko z kimś, z kim łączy daną osobę duża bliskość i poczucie bezpieczeństwa.
• Gej – mężczyzna angażujący się w relacje romantyczne i/lub seksualne z mężczyznami.
• Heteronormatywność – termin określający zachowania seksualne i relacyjne oraz przeżywanie swojej tożsamości w kontekście heteroseksualności, czyli uznanej normy społecznej.
• Homoseksualność – odczuwanie popędu seksualnego do osób tej samej płci.
• Lesbijka – kobieta angażująca się w relacje romantyczne i/lub seksualne z kobietami.
• Panseksualność – tożsamość psychoseksualna, dla której płeć osoby partnerskiej nie ma znaczenia.
  
  Działania naruszające:
• Bifobia – termin oznaczający negatywny stosunek, przekonania, postawy i zachowania względem osób biseksualnych.
• Heteroseksizm – przekonanie o wyższości i nadawanie priorytetu heteronormatywności. Pogląd, że naturalnie wszyscy rodzą się heteroseksualni i tak powinno być.
• Homofobia – dyskryminacja i/lub uprzedzenie wobec osób homoseksualnych. 
• Używanie przestarzałych lub obraźliwych słów określających osoby – używanie określeń obraźliwych w stosunku do osób nieheteroseksualnych to część zjawiska homofobii.

TOŻSAMOŚĆ PŁCIOWA

• Tożsamość płciowa dotyczy naszego czucia się w konkretnej lub żadnej płci. Stawia pytanie, kim się czuję: kobietą, mężczyzną, osobą niebinarną; jak wyrażam swoją ekspresję genderową i jak chcę być odbierany/-a. Nie dotyczy kwestii relacyjnych, czyli z kim wchodzę w relacje.
• Agender – osoby nieczujące przynależności do żadnej z płci – zwany też genderless, genderfree, non-gendered, ungendered.
• Binarność (binary) – jasno określony podział i rozróżnienie na kategorię męskie i żeńskie (np. płeć: kobieta i mężczyzna). Przeżywanie swojej tożsamości w sposób zgodny z płcią oznaczoną przy porodzie, np.: jestem biologiczną kobietą i tak się czuję.
• Cispłciowość, cisgender – tożsamość płciowa odczuwana zgodnie z płcią przypisaną w momencie urodzenia. Cismężczyźni (osoby identyfikujące się jako mężczyźni, posiadające męską płeć przypisaną przy narodzinach) i ciskobiety (osoby identyfikujące się jako kobiety, posiadające żeńską płeć przypisaną przy urodzeniu). 
• Płeć biologiczna – płeć nadana przy urodzeniu, określona na podstawie zewnętrznych narządów płciowych.
• Płeć kulturowa (gender) – zbiór wszystkich normatywnych zachowań, stereotypowych ról przypisywanych danej płci w kulturze.
• Płeć odczuwana – płeć, w której dana osoba się przeżywa i określa.
• Transpłciowość – niezgodność pomiędzy płcią odczuwaną a płcią biologiczną oznaczoną przy porodzie. Odczuwanie dysforii, skłaniającej osobę do społecznej, prawnej, hormonalnej i/lub chirurgicznej tranzycji płci, a tym samym osiągnięcie spójności między ciałem a tożsamością.
  Ważne: NIE UŻYWAMY TERMINU „ZMIANA PŁCI”.
• Deadname – Imię nadane osobie przy urodzeniu, którego przestaje używać podczas tranzycji społecznej. Respektowanie nowego imienia wzmacnia komfort i poczucie bezpieczeństwa osoby.
• Dysforia płciowa – to nie jest synonim transpłciowości. Poczucie dyskomfortu i braku akceptacji swojego ciała, w całości lub wybranych części z powodu nieidentyfikowania się ze swoją płcią biologiczną. Może być powodem depresji, zaburzeń odżywiania, uzależnień i samookaleczeń.
• Genderfluid – termin określający płynność ekspresji zewnętrznej, nie przypisany jednoznacznie do żadnej z płci. 
• HRT – terapia hormonalna (estrogen lub testosteron), przyjmowana w zastrzykach lub żelu, powodująca pożądane zmiany w wyglądzie.
• Interpłciowość – występowanie niejednoznacznych lub męskich i żeńskich cech płciowych (jawnych lub ukrytych). 
• Niebinarność– nieodczuwanie przynależności do żadnej z płci, lokowanie się pomiędzy nimi, płciowość funkcjonująca poza podziałem na kobiety i mężczyzn. Niebinarność nie jest powiązana z ekspresją, wyglądem i sposobem ubierania się. W skrócie: niebinarności nie widać „gołym okiem”, tylko osoba może się tak określić bez względu na wygląd – to właśnie niebinarność.  Osoby niebinarne same siebie określają bardzo często jako właśnie ,,osoby’’- nie będące ani kobietami, ani mężczyznami. Są to osoby, dla których podział na kobiety lub mężczyzn jest niewystarczający. Funkcjonują poza schematem dwóch płci. Nie muszą dążyć do modyfikacji swojego ciała.
• Queer – pojęcie określające wszystko, co nie wpisuje się wyraźnie w homo- i heteronormę, funkcjonujące w spektrum niewyraźnie określonych genderów i seksualności. Obecnie termin określa również nie tylko sferę życia seksualnego, ale i kulturowego, aktywistycznego oraz twórczego osób funkcjonujących poza homo- i heteronormą . 
• Passing – dostosowanie swojego ciała, wyglądu, zachowania i odbioru swojej osoby do stereotypowego wyglądu płci, w której dana osoba się przeżywa.
• Tranzycja – wieloetapowy i mozolny proces przejścia przez wszystkie etapy korekty płci, które doprowadzają do poczucia spójnej tożsamości płciowej u danej osoby:
  ● tranzycja własna, wewnętrzna – uświadomienie sobie, kim się czuję, kim jestem, jak się chcę określać.
  ● tranzycja społeczna – zaczyna się w momencie ujawnienia innym osobom swojej tożsamości.
  ● tranzycja prawna – zmiana danych w dokumentach (imię, czasem nazwisko, PESEL), sądowe uznanie opinii o transpłciowości wystawionej przez psychologa_lożkę. 
  ● tranzycja hormonalna – przyjmowanie odpowiednich hormonów zaleconych przez enokrynologa_lożkę celem modyfikacji ciała do pożądanego wyglądu.
  ● tranzycja chirurgiczna – podejmowane ewentualne decyzje co do chirurgicznej korekty ciała i doprowadzenie do większego komfortu osoby transpłciowej.
• Zaimki – preferowana forma zwracania się do danej osoby, o której decyduje ona sama. Stosowanie preferowanych zaimków powoduje większy komfort psychiczny i poczucie akceptacji oraz bezpieczeństwa. Nie niesie ze sobą ryzyka, że osoba utwierdzi się w poczuciu swojej transpłciowości, nawet jeśli nią nie jest. Jest to szkodliwy mit działający wykluczająco na osobę transpłciową.

Działania naruszające:

• Cisseksizm– przekonanie o wyższości i nadawanie priorytetu osobom cispłciowym.
• Mikroagresja – codzienne, „niewidoczne” działania nakierowane na dyskryminację osób różnorodnych seksualnie i płciowo, np. głośne komentowanie wyglądu, krępujące pytania zadawane osobom wprost: 
  -Kto w waszym związku jest kobietą?
  -Jakie masz genitalia?
  -Transpłciowość to jakaś moda!
  -Będziesz tego żałować.
  -Twoja orientacja, twój wybór.
• Terapia konwersyjna, terapia reparatywna (ang. reparative therapy) –
  nazwa pseudonaukowej techniki mającej, według jej zwolenników,
  zmieniać orientację psychoseksualną z homoseksualnej lub biseksualnej na
  heteroseksualną. W coraz większej ilości krajów prawnie wprowadza się
  zakaz jej stosowania.
• Transfobia – termin oznaczający negatywny stosunek, przekonania,
  postawy i zachowania względem osób transpłciowych lub postrzeganych
  jako transpłciowe.
• Misgendering – intencjonalne nieużywanie zaimków preferowanych przez
  osobę niebinarną lub transpłciową.
• Operacje korygujące u osób interpłciowych – korygowanie płci do
  męskiej lub żeńskiej u osoby interpłciowej po porodzie lub w wieku
  niemowlęcym. Powodują one cierpienie osoby, która dorastając może czuć
  się zupełnie kimś innym, nie mającym nic wspólnego z decyzją podjętą
  przez lekarzy i/lub rodziców przed operacją korygującą.

Źródła statystyk przytaczanych we wstępie:
http://psych.uw.edu.pl/2021/12/08/sytuacja-spoleczna-osob-lgbta-w-polsce-raport-za-lata-2019-2020/, dostęp: 24.03.2023.

https://politykazdrowotna.com/artykul/sondaz-wsrod-mlodziezy-lgbt-blisko-polowa-ma-mysli-samobojcze/829673, dostęp: 24.03.2023.

Paulina Kulesza
autorka słownika: Agnieszka Pixie-Frączek