Blog

FILM W SZKOLE i na wakacjach: Spotkania z ekranowymi mentorami

Grupy Wiekowe

Zagadnienia edukacyjne

Mentor – „doświadczony, mądry doradca, nauczyciel i wychowawca”.

Chociaż definicja, pochodząca ze „Słownika języka polskiego PWN”, obrazowo opisuje nam funkcje, które spełnia mentor, mimo wszystko nie oddaje tego najważniejszego: wspomnień oraz emocji, wiązanych z naszymi własnymi Mistrzyniami i Mistrzami. Ukochani dziadkowie, szczególnie szanowani nauczyciele, oddani trenerzy czy wytrwali współtwórcy naszych życiowych sukcesów – posiadając ich w pamięci, wielokrotnie szukamy podobnych wzorców w poznawanych tekstach kultury.

Biorąc pod uwagę, że wakacje to idealny czas na chwilę refleksyjnego oddechu z filmem, przyjrzymy się, jak można ten czas – rozrywkowo i edukacyjnie, rodzinnie i w grupie znajomych – spędzić na spotkaniu z ekranowymi mentorami.

Mentor – „doświadczony, mądry doradca, nauczyciel i wychowawca”.

Chociaż definicja, pochodząca ze „Słownika języka polskiego PWN”, obrazowo opisuje nam funkcje, które spełnia mentor, mimo wszystko nie oddaje tego najważniejszego: wspomnień oraz emocji, wiązanych z naszymi własnymi Mistrzyniami i Mistrzami. Ukochani dziadkowie, szczególnie szanowani nauczyciele, oddani trenerzy czy wytrwali współtwórcy naszych życiowych sukcesów – posiadając ich w pamięci, wielokrotnie szukamy podobnych wzorców w poznawanych tekstach kultury.  

Biorąc pod uwagę, że wakacje to idealny czas na chwilę refleksyjnego oddechu z filmem, przyjrzymy się, jak można ten czas – rozrywkowo i edukacyjnie, rodzinnie i w grupie znajomych – spędzić na spotkaniu z ekranowymi mentorami.

Towarzysz życiowych podróży

Doskonale zdajemy sobie sprawę, że każda podróż musi posiadać swojego bohatera. Zazwyczaj, zgodnie z baśniowymi wzorami, okoliczność ta przypada w udziale młodym ludziom, którzy, opuściwszy domowe pielesze, odkrywają nieznane krainy oraz zagłębiają się w niesamowite światy. Podróż, dodajmy, posiada także wymiar duchowy, gdyż, stawiając na drodze bohatera rozmaite wyzwania, motywuje go do przezwyciężania własnych słabości oraz napotykanych trudności.

Peregrynacja bohatera nie byłaby jednak tym samym, gdyby nie postać mentora – doświadczonej osoby, która staje się kluczowym towarzyszem podróży. W końcu jaka przyszłość czekałaby Luke’a Skywalkera, gdyby nie ochrona ze strony Obi-Wana Kenobiego? Jaki sens miałyby wyprawy Bilba i Froda bez mądrego wsparcia Gandalfa? Zamiast odpowiadać na retoryczne pytania, warto posłużyć się jeszcze jednym przykładem – perspektywą Tommy’ego Stubbinsa, który miał okazję zaciągnąć się na wyprawę prawdziwej legendy: Doktora Johna Dolittle. Ten wywodzący się z prozy Hugh Loftinga poszukiwacz przygód, weterynarz i niebagatelny ekscentryk, w filmowej wersji swoich przygód (polecamy choćby z uwagi na kreację Roberta Downeya Juniora) zostanie po latach zastoju zmuszony do wyruszenia w poszukiwaniu lekarstwa na tajemniczą chorobę królowej.

Kadr z filmu Doktor Dolittle, reż. Stephen Gaghan, prod. USA 2020 (dystrybucja: United International Pictures)

Co to oznacza dla samego Tommy’ego? Pomocą w tej kwestii niech będzie scenariusz lekcji autorstwa Iwony Wysockiej (Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu), podejmującej zagadnienie pt. „Od Ambrożego Kleksa do doktora Dolittle. Czego uczą nas literaccy i filmowi mentorzy?”. Niemniej, już sama historia ludzko-zwierzęcej wyprawy pod wodzą Doktora Dolittle’a niezbicie udowadnia, że zdobywamy doświadczenie niezależnie od wieku, a najlepsze podróże to takie, w których mentor i podopieczny uczą się od siebie nawzajem.

Przewodnik na drodze do celu

Niemniej przykład Obi-Wana oraz Gandalfa potwierdza, że ostatecznie podróż odbywamy na własny rachunek. Mentor, będąc „pierwszą przyczyną” (nieodzownym impulsem do przekroczenia progu domu) lub sekundantem naszych wysiłków, mimo wszystko zgadza się na rolę drugoplanową. Dzieje się tak w przypadku Babci Tali („Vaiana. Skarb Oceanu”) – szanowanej nestorki rodu, która siłą swojego autorytetu, ponadpokoleniowego zrozumienia oraz ciepła kobiecej miłości, skłania wnuczkę do rzucenia wyzwania wielkiemu oceanowi. Tę kwestię – mentorskiego wpływu bliskich nam osób – rozwija Martyna Łukasiewicz, zadając na kartach autorskiego scenariusza lekcji pytania o rolę rodziny (w tym przodków) przy wyborze własnej drogi życiowej.

Pamiętając o roli rodowych więzi, warto jednak brać pod uwagę, że mentorem może stać się dla nas osoba również obca z pozoru obca. Odpowiednim przykładem (adekwatnym zwłaszcza dla starszej młodzieży) jawi się chociażby Rocky Balboa – jeden z najsłynniejszych ekranowych pięściarzy wszechczasów. Posiadając on cały zastęp filmów ze swoim imieniem w tytule, po latach powrócił w roli trenera Adonisa Johnsona („Creed. Narodziny legendy”). Balboa, wspominany na łamach Filmu w Szkole m.in. w kontekście figury ojca, sukcesywnie spełnia się w roli doradcy i przewodnika, z poświęceniem przelewając całe swoje wieloletnie doświadczenie oraz wiedzę na młodszego następcę.

Kadr z filmu Creed. Narodziny legendy, reż. Ryan Coogler, prod. USA 2015 (dystrybucja w Polsce: Forum Film Poland)

Tym samym, dzięki obecności i wsparciu swoich mentorów, zarówno Vaiana, jak i Adonis, mają szansę przekonać się, że życie to przede wszystkim sztafeta pokoleń – zaś kolejny moment przekazania pałeczki zależy już od nas samych.

Niezawodny przyjaciel

Podejmowane dotychczas wątki kładły mocny nacisk na typową dla formuły mentorskiej relację „mistrz – uczeń”, opartą na różnicy wieku oraz skali doświadczeń. Niemniej, przykład filmu „Mały Książę” – animowanej adaptacji powieści Antoine’a de Saint-Exupéry’ego – udowadnia, że to dobry punkt wyjścia do refleksji nad innymi modelami. Decyzja twórców obrazu, aby opowiedzieć perypetie tytułowego bohatera z perspektywy dwóch „zewnętrznych” bohaterów (Dziewczynki, która w nadmiarze obowiązków zagubiła własne dzieciństwo oraz Pilota, pragnącego na stare lata realizować marzenie z młodości) pozwoliła nie tylko uwypuklić kluczowe przesłanie literackiego pierwowzoru, ale również z gracją opowiedzieć o roli duchowych przewodników w naszym życiu. W świecie, w którym – zdawałoby się – zdziecinniały staruszek staje się dla młodego człowieka wspaniałym wzorcem czerpania prawdziwej radości z życia (a do tego pomaga jej skompletować najpiękniejszą książkę naszych czasów), mentor jest przede wszystkim najlepszym przyjacielem. W końcu czy tak właśnie nie powinno być?

Uwaga! Fałszywy mentor

Niestety – w filmie, podobnie jak zresztą w życiu, nie „wszystko złoto co się świeci”. Chociaż definicyjnie ujęcie mentora nakazuje rozpatrywać go w kluczu pozytywnego wkładu w relacje międzyludzkie i społeczne, należy mimo wszystko (zwłaszcza we współczesnej dobie politycznych manipulacji i świadomego kolportowania treści o charakterze „fake news”) zwrócić uwagę na problem tych jednostek, które pod płaszczykiem światłego przewodnictwa realizują niemoralne (a często i zbrodnicze) cele. Obrazowy przykład (sięgającym swoimi inspiracjami zarówno modelu pierwotnego, plemiennego przywództwa, jak i XX-wiecznego kultu jednostki) stanowi w tym kontekście postać tzw. Wiecznego Joe – samozwańczego przywódcy rodem z posapokaliptycznego filmu „Mad Max: Na drodze gniewu”. Ten lokalny watażka, położywszy ręce na najcenniejszym zasobie, jaki pustynny, zniszczony nuklearną wojną świat mógłby sobie wyobrazić – czystą wodą, ochrzczoną mianem „Aqua Coli” – rozwinął wokół swojej osoby kult o charakterze bez mała religijnym. Kreując się na przywódcę i opiekuna społeczności, a także przewodnika swoich wojowników w drodze ku tak zwanej  Valhalli, nie wahał się budować swojego boskiego autorytetu kosztem cierpienia dziesiątków poddanych (wątek ten rozwija Tomasz Fijałkowski w scenariuszu lekcji pt. „Oblicza (nie)jasnej przyszłości – utopia, antyutopia, dystopia, postapokalipsa”).

Kadr z filmu Fantastyczne zwierzęta: Zbrodnie Grindelwalda, reż. David Yates, prod. USA / Wielka Brytania 2018 (dystrybucja w Polsce: Warner Bros.)

Motyw fałszywego doradcy – manipulatora żerującego na niepewności, lęku i poczuciu własnej słabości – pojawia się również w obu odsłonach przygód Newta Skamandera: filmie „Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć” oraz kontynuacji o podtytule „Zbrodnie Grindelwalda”. Śledząc poczynania negatywnych postaci obu części warto zwrócić uwagę, jakimi metodami – właściwymi dla tzw. fałszywych przyjaciół – budują swoją pozycję autorytetów. Pomocne w poszukiwaniu konkluzji mogą okazać się pomocne zarówno filmy edukacyjne, jak i umieszczone w materiałach scenariusze lekcji.   

Towarzysz, Przewodnik czy Przyjaciel to naturalnie tylko wybrane przykłady szeroko pojętej figury mentora. Z naszej strony zachęcamy do własnych poszukiwań w ramach FILMU W SZKOLE (np. według tagu AUTORYTET), gdyż motywów, które w takim samym stopniu umożliwią rodzinną rozmowę o wartościach, co pozwolą nauczycielom oraz uczniom na szkolną refleksję o tekstach kultury, na pewno nie zabraknie.

Marcin Pigulak

Dowiedz się jak zamówić seans

Najnowsze materiały edukacyjne

Zobacz wszystkie scenariusze!

Kobieta z…

Materiały edukacyjne do filmu „Kobieta z...” (reż. Małgorzata Szumowska, Michał Englert, prod. Polska 2023, 132 min., dystrybucja: Next Film)

Film dla kosmitów

Materiały edukacyjne do „Filmu dla kosmitów” (reż. Piotr Stasik, Polska 2024, 73 min., dystrybucja: TVP)

Za duży na bajki 2

Materiały edukacyjne do filmu „Za duży na bajki 2” (reż. Piotr Stasik, Polska 2023, 95 min., dystrybucja: Next Film)

Kos

Materiały edukacyjne do filmu „Kos” (reż. Paweł Maślona, prod. Polska 2023, 118 min., dystrybucja: TVP)

Pies i robot

Materiały edukacyjne do filmu „Pies i Robot” (reż. Pablo Berger, prod. Hiszpania, Francja 2023, 90 min., dystrybucja w Polsce: Best Film)

Wyspa Puffinów. Nowi przyjaciele

Materiały edukacyjne do filmu „Wyspa Puffinów. Nowi przyjaciele” (reż. Jeremy Purcell, prod. Wielka Brytania, Irlandia 2023, 80 min., dystrybucja w Polsce: Forum Film).

Akademia pana Kleksa

Materiały edukacyjne do filmu „Akademia pana Kleksa" (reż. Maciej Kawulski, prod. Polska 2023, czas trwania: 127 min., dystrybucja: Next Film).

Cudowny chłopak. Biały ptak

Materiały edukacyjne do filmu „Cudowny Chłopak. Biały ptak" (reż. Marc Forster, prod. USA 2023, czas trwania: 122 min., dystrybucja: Monolith Films).

W nich cała nadzieja

Materiały edukacyjne do filmu "W nich cała nadzieja" (reż. Piotr Biedroń, prod. Polska 2023, czas trwania: 89 min., dystrybucja: Galapagos Films).